Mo’ljallangan. Mazkur o’quv-usuliy qo’llanmada fanning o’qitish maqsad va vazifalari, talablar bayon etilgan. Shuningdek, unda ta’lim oluvchilarning mustaqil bilim egallashi va uni o’zlashtirishiga e’tibor qaratilgan

 
Savol va topshiriqlar:
1. Asarning yozilish tarixi va muallifi haqida ma’lumot bering. 
2.Asarning janriy xususiytlari va g’oyaviy mundarijasini oydinlashtiring.
3. Lemyuel Gulliverning mittivoylar o’lkasiga sayohati va uning badiiy 
talqinida qanday g’oyalar ilgari surilgan? 
4.Sayyohning darozlar o’lkasidagi hayoti ifodasida-chi? 
5.Asardagi ramziy obrazlar tavsifi. 
6. J.Sviftning bu asar orqali ifodalangan ijtimoiy-siyosiy qarashlariga 
munosabatingiz?
 
4-mavzu.
Karlo Kollodining “Pinokkioning boshidan kechirganlari”
ertak-qissasi tahlili (2 soat)
A.Tjkstoyning Buratino haqidagi kitobini o’qimagan kitobxon bo’lmasa 
kerak. Italiya bolalar adabiyotining yetuk namoyandasi Karlo Kallodining 
shumtaka yog’och bola Pinokkiosi esa o’sha Buratinoning akasi hisoblanadi.
Chunki yog’och bolani avval Karlo amaki o’ylab topgan. Shunday qilib, usta 

---

85 
Olchaning (bu duradgorning ismi Antonio bo’lsa ham, burni hamisha g’arq 
pishgan qizil olchaga o’xshagani uchun odamlar shunday atashgan) qo’liga 
xuddi kichkina boladek bir kulib, bir yig’lovchi g’o’la tushib qoladi. Usta Olcha 
g’o’lani do’sti Jipettoga sovg’a qiladi, Jipetto u g’o’ladan raqs tushishni, 
qilichbozlik qilishni, shuningdek o’mbaloq oshishni biladigan alomat yog’och 
bola yasamoqchi bo’ladi. Jipetto uyga kelgan zahoti g’o’ladan yog’och bola 
yasashga kirishadi va unga Pinokkio deb nom qo’ymoqchi bo’ladi. Chunki bu 
qishloqda Pinnokkio. Pinkkiyalar degan ajoyib oila yashab o’tgan edi. Usta 
ishini bitirib yog’och bolaga dastlabki qadamlarni ham o’rgatadi. Ana shunda 
uning sarguzashtlari boshlanadi. Avvalo unga gapiruvchi qora Chigirtka ko’p 
narsani bashorat qiladi. Bu voqea johil, aqlsiz bolalar o’zlaridan katta, aqlliroq 
kimsalarning tanbehlarini yoqtirmasligi ma’lum bo’ladi. Shu bois ertak 
qissada ham Pinokkioning qorni ochadi, u bitta tuxum topib, quymoq 
pishirmoqchi bo’ladi, lekin shu payt tuxum ochilib, jo’ja uchib chiqib, rahmat 
aytib, ketib qoladi. Pinokkio ochligiga chiday olmay odamlar uyidan tilanchilik 
qiladi. Bir chol unga deraza ostiga kelib, qalpog’ini ochib turishni buyuradi va 
bir chelak muzday suvni boshidan quyadi. Ko’chadagi izg’irin sovuq va jiqqa 
ho’l Pinokkio uyga qaytadi hamda oyoqlarini cho’g’ to’la manqal ustiga qo’yib 
uxlab qoladi; ertalab uyg’onganida esa oyoqsiz qolganini ko’radi. Jipetto uyiga 
qaytadi. Bechora ota o’zi uchun nonushtaga topib kelgan yegulikning 
hammasini Pinokkioga beradi va unga bir juft yangi oyoq yasab, mustahkam 
o’rnatib beradi. Jipetto “o’g’li”ning aqlli bo’lishi uchun unga alifbe sotib oladi 
va bu uchun o’z kamzulini sotadi. Pinokkio esa qo’g’irchoq teatriga kirish 
uchun alifbe kitobini sotadi. Qo’g’irchoqlar o’z ukalari Pinokkioni tanib qolib, 
uni zo’r tantana bilan qarshi oladilar, lekin shodlik ayni avjiga chiqqan paytda 
teatrning xo’jayini Manjafoko kirib keladi-yu, Pinokkio dahshatli xavfga 
uchraydi. Manjafoko to’xtovsiz aksira boshlaydi va Pinokkioni kechiradi. 
Pinokkio bo’lsa shundan keyin do’sti Arlekinni o’limdan quttqarib qoladi. 
Qo’g’irchoqboz Manjafoko dadang Jipettoga olib borib ber, deb Pinokkioga 
beshta oltin tanga beradi, lekin Pinokkio Tulki bilan Mushukning gaplariga 
laqqa ishonib, ular bilan jo’nab ketadi. Ular Qizil Qisqichbaqa 
mehmonxonasida ziyofatxo’rlik qilishadi-yu Pinokkioni chuv tushirib 
ketishadi. Pinokkio bosqinchilar qo’liga tushib qoladi.Chunki u gapiruvchi 
Qora Chigirtkaning foydali maslahatlariga quloq solmagan edi. Yo’lto’sar 
qaroqchilar Pinokkioni ta’qib qilib, axiri tutib oladilar va katta eman 
daraxtining shoxiga osib qo’yadilar (og’zidagi qolgan to’rtta oltijn tangani tili 
ostiga tashlab olib bermagani uchun). Zangori sochli Chiroyli Qizcha Yog’och 
Bolani dordan tushirishni buyuradi. Uni to’shakka yotqizib, tirik yo o’ligini 

---

86 
bilish uchun birvarakayiga uchta vrach chaqirtiradi. Pinokkio qandni jon-jon 
deb yeydi-yu, lekin surgi dori ichishni xohlamaydi. Biroq, uni olib ketgani 
tobut ko’tarib kelgan quyonlarni ko’rib, darrov dorini ichib yuboradi. U 
yolg’on gapiradi, natijada shu yolg’onchiligi evaziga burni uzaya boshlaydi. 
Pinokkio yana Tulki bilan Mushukni uchratadi va to’rt oltin tangasini Sehrli 
dalaga ekish uchun ular bilan jo’nab ketadi. Pinokkio oltin tangalaridan judo 
b’ladi, bu ham yetmaganday to’rt oyga qmoqqa tashlanadi(Galvarsiston 
mamlakatida jinoyatchilar emas, da’vogarlar-jabrdiydalar qamalar edi-da!). 
Qamoqdan ozod etilgan(amnistiya tufayli, tuhmat bilan qamalganlar emas, 
men ham jinoyat qilganman degani uchun) Pinokkio Parining uyiga qaytib 
bormoqchi bo’ladi, lekin yo’lda juda dahshatli ilonga duch keladi. Keyin uzum 
o’g’irlayman deb, qopqonga tushib qoladi. Natijada Pinokkioni dehqon tutib 
oladi va uni tovuqxonasi oldiga it o’rniga bog’lab qo’yadi. Pinokkio o’g’rilarni 
tutishga ko’maklashadi va bu sadoqatli xizmati uchun ozodlikka chiqadi. 
Pinokkio zangori sochli Chiroyli Qizning o’lganini bilib, unga aza tutib 
yig’laydi. Keyin kaptarga minib, dengiz bo’yiga boradi va otasi Jepettoni 
qutqarish uchun dengizga kalla tashlaydi. Pinokkio mehnatsevar asalarilar 
oroliga suzib chiqadi va u yerda yana Parini topadi. Pinokkio endi yaxshi bola 
bo’laman, o’qiyman deb Pariga so’z beradi, chunki Yog’och Odam bo’lib 
yashash uning joniga tekkan va u haqiqiy bola bo’lishni istaydi. Pinokkio 
dahshatli akulani ko’rish uchun o’rtoqlari bilan dengiz bo’yiga boradi; u yerda 
mushtlashib, buning natijasida bolalardan biri yaralanadi. Politsiya Pinokkioni 
qo’lga oladi. Pinokkioni baliq deb o’ylab tovada qovurmoqchi bo’ladilar. 
Pinokkio Parining uyiga qaytadi. Pari unga ertadan boshlab Yog’och bola 
emas, haqiqiy o’g’l bola bo’lasan, deb so’z beradi. Bu muhim voqea sharafiga 
uyushtirilmoqchi katta ziyofatga do’stlarini aytib kelish uchun borib, yana 
kasofatga yo’liqadi. Pinokkio haqiqiy bola bo’lish o’rniga do’sti Pilik bilan 
Tarallabedod mamlakatiga jo’naydi. Pinokkio besh oy muttasil beg’amlik bilan 
baxtiyor yashaganidan so’ng boshidan bir juft eshakquloq o’sib chiqadi. Keyin 
u haqiqiy eshakka aylanib hangray boshlaydi. Pinokkio haqiqiy eshakka 
aylanib qolganidan so’ng, uni sotgani bozorga olib boradilar. Eshakni sotib 
olgan sirk direktori uni raqs tushishga, gardishdan sakrab o’tishga o’rgatadi. 
Lekin, bir kun kechqurun tomosha paytida Pinokkioning oyog’I lat yeb 
oqsoqlanib qoladi. Uni boshqa bir xaridorga sotib yuboradilar. Lekin bu 
xaridor Pinokkioning terisidan baraban yasamooqchi bo’ladi. Dengizda 
Pinokkioni baliqlar yeb ketadi, oqibat u yana avvalgidek Yog’och bolaga 
aylanib qoladi. Lekin xaridordan jon saqlab, suvda suzib ketayotganida uni 
dahshatli akula yutib yuboradi. Pinokkio bu yerda ikki yildan beri yashab 

---

87 
kelayotgan qari Jepetto otasini uchratadi va o’zi bilan birga akula og’zidan 
dengizga otadi. Ularning qirg’oqqa chiqishida keksa tunes balig’I 
yordamlashadi. Nihoyat u otasini bir kulbaga boshlab kiradi va besh oy sut 
bijlan parvarish qijladi. Bu uchun Janjoning tegirmonini aylantirish, turli 
hunarlarni o’rganib, pul ishlashga majbur bo’ladi. Eshakka aylangan do’sti 
Pilikni ham shu yerda uchratib, uning o’likmiga guvoh bo’ladi. Barcha azoblari, 
mehnatni bo’yniga olgani, xususan oqko’ngilligi va rahmdilligi uchun
Yog’och bola- Pinokkio haqiqiy o’g’il bolaga aylanadi. 
 
Aslida Pinokkioning boshidan o’tgan bu savdolar har bir bolaga saboq 
bo’lmog’I lozim. Boshdayoq Qora Chigirtka Yog’och bolaga shunday degan edi:
“Ota-onalarini mensimay, axmoqlik qilib, o’z tug’ilib o’sgan uyidan bosh olib 
chiqib ketgan bolalarning holiga voy. Unday bolalarning hayoti juda yomon
bo’ladi, ular o’zlarining bemulohaza qilmishlari uchun ming-ming afsus 
yeydilar.” Ammo Pinokkio bu gaplarga quloq solmagan edi. Aksincha, men bu 
yerda qolsam, boshimga boshqa bolalarning kuni tushadi; hamma bolalarga 
o’xshab yuragim ziq bo’lib yashayman, meni maktabga yuborishadi, o’qish-
yozishni o’rganishga majbur qilishadi. Lekin maktabda o’qishga sirayam 
xohishim yo’q. Kapalaklarni quvlab, daraxtga chiqib, qushlarning uyasidan 
poloponlarini o’g’irlashning gashti boshqacha bo’ladi, deya kerilgan edi. Qora 
chigirtka o’z navbatida bunday bolalar g’irt eshakning o’ziga aylanib qolishi, 
bir chaqalik qadri bo’lmasligini tushuntirishga uringandi. Bunga e’tibor 
qilmagan Pinokkio esa boshidan shu uqubatlarning barchasini kechiradi va
keksa Chigirtka hamda Pariga quloq solmaganidan qattiq pushaymon bo’lad. 
Hechdan ko’ra kech degandek, o’z xatolarini tuzatishga, chunonchi, maktab 
boorish, kishilarga yaxshilik qilish, mehhnatdakn bo’yin tovlamaslikka urinib 
ko’radi. Oqibat esa yaxshilik bimlan ijntiho topadi. U Yog’och boladan haqiqiy 
mard o’g’il bolaga aylanadi…