Microsoft Word KichikBiznes doc

amalga oshirish bilan bog’liq quyidagi xarajatlardan tashkil topadi: 
-  bevosita moddiy  material  xarajatlari;   -  bevosita mehnatga haq to’lash xa-
rajatlari;  - ishlab chiqarishga taalluqli ustama xarajatlar. 
Bevosita  mahsulot  noishlab  chiqarish  jarayoni  bilan  bog’liq 
bo’lmagan  xarajat  turlari  nishlab  chiqarish  xarajatlari  deb  yuritiladi. 
Uning tarkibiga:  
- mahsulotni sotish bilan bog’liq xarajatlar;  - boshqaruv 
xarajatlari;  - boshqa operasion xarajatlar va zararlar; 
     Kichik  biznes  va  xususiy    tadbirkorlik  subyektlarida ishlab  chiqarish xa-
rajatlarining tahlili bir necha usullar orqali amalga oshiriladi. Shulardan, biz 
bu yerda, solishtirish va iqtisodiy indeks  usullari yordamida amalga oshirish 
usulini keltirdik. 
Hisobot  yilidagi  xarajatlar  so’mmasini  bazis  yilidagi  xarajatlar 
so’mmasiga  solishtirib,  uning  umumiy  o’zgarishi  mutlaq  va  nisbiy 
ko’rsatkichlar bo’yicha aniqlanadi. Buning uchun ishlab chiqarish xarajatlari 
indeksidan foydalanamiz: 
 
Bunda,  q
1
-  hisobot  yilida  ishlab  chiqarilgan    mahsulot  har  bir  turining  mi-
qdori; 
 bazis  yilida ishlab chiqarilgan  mahsulot har bir turining miqdori; 
 hisobot yilida ishlab chiqarilgan   bir birlik  mahsulot tannarxi; 
 bazis yilida ishlab chiqarilgan   bir birlik  mahsulot tannarxi; 
1
1
z
q
 -  hisobot yilida ishlab chiqarilgan  tayyor mahsulot uchun sarf bo’lgan  
ishlab chiqarish xarajatlari so’mmasi; 
        
0
0
z
q
-  bazis yilida ishlab chiqarilgan mahsulot uchun sarf bo’lgan  xarajatlari 
so’mmasi. 
Ushbu  formuladan  ko’rinib  turibdiki,  ishlab  chiqarish  xarajatlari  hajmining 
o’zgarishi  bevosita quyidagi ikki omil hisobiga yuzaga keladi: 
1.Ishlab chiqarilgan mahsulot miqdorining o’zgarishi hisobiga 
)
(
0
1
q
q

; 
2.Mahsulot bir birligi tannarxining o’zgarishi hisobiga 
)
(
0
1
z
z

. 
Ushbu  omillarning  ishlab  chiqarish  xarajatlari  hajmining  o’zgarishiga 
ta’sirini aniqlash uchun quyidagi ikki umumiy indeksdan foydalanish zarur: 
 1.Mahsulot fizik miqdori umumiy indeksi: 
 
  Ushbu  indeks    ishlab  chiqarish  xarajatlari  hajmining  mahsulotlar  fizik 
miqdorining  o’zgarishi  hisobiga  yuzaga    kelgan  nisbiy  o’zgarishini  ifoda-
laydi,yani  necha  koeffisiyentga  (foizga)  oshgan  yoki  kamayganligini 
ko’rsatadi.Surati  bilan  maxraji  orasidagi  farq    shu  omil  hisobiga  paydo 

---

 
  57 
 
bo’lgan  mutlaq  o’zgarishini  ,yani  necha  so’mga  oshgan  yoki  kamaygan 
hajmini ifodalaydi. 
        2.Mahsulot  tannarxining umumiy indeksi: 
 
Ushbu  indeks    ishlab  chiqarish  xarajatlari  hajmining  mahsulotlar  bir  birligi 
tannarxining  o’zgarishi hisobiga sodir bo’lgan nisbiy o’zgarishini,yani necha 
koeffisiyentga  (foizga)  oshgan  yoki  kamayganligini  ifodalaydi.Surati  bilan 
maxraji orasidagi farq  shu omil hisobiga yuzaga kelgan mutlaq o’zgarishini 
,yani necha so’mga oshgan yoki kamaygan hajmini ifodalaydi
 
Mahsulotlar fizik miqdori indeksi bilan mahsulotlar tannarxi umumiy indeksi 
ko’paytmalarining  yig’indisi    ishlab  chiqarish  xarajatlari  umumiy  indeksiga 
teng kelishi shart: 
 
Tenglik  aniqlangandan  keyin  omillar  tasiriga  baho  berilib.  ishlab  chiqarish 
xarajatlari  hajmini  kamaytirish  imkoniyatlari  ko’rsatilib,xulosa  qilinishi 
kerak.