Microsoft Word 127b2635c69e0ccce220d54f0a4d206a612d9bae85273c7ad237f9e445cb2da1

Budjet tizimi budjetlarining ijrosi

 

budjet  tizimi  budjetlari  daromadlarining  tushishini  ta’minlash  va 

xarajatlarini  amalga  oshirishni,  shuningdek  ularning  ijrosi  bilan 

bog’liq operatsiyalarni hisobga olishni nazarda tutadi 

budjet tizimi budjetlarining ijrosi hisobi va hisoboti yuritiladi

 

budjet tizimi budjetlarining ijrosi O’zbekiston Respublikasi Moliya 

vazirligi tomonidan g’azna ijrosi yo’li bilan amalga oshiriladi 

budjet  tizimi  budjetlarining  ijrosi  moliya  yili  mobaynida  va 

qo’shimcha vaqt davrida amalga oshiriladi

 

---

 

80

 

2-rasm. Byudjet tizimi byudjetlari daromad qismining ijrosi mexanizmi 

-  tushumlarni  Yagona  g’azna  hisobvarag’iga  va  boshqa  bank  hisob-

varaqlariga kiritish; 

-  tushumlarni byudjet tizimining byudjetlari o’rtasida taqsimlash; 

-  ortiqcha  yoki  noto’g’ri  to’langan  tushum  summalarini  qaytarishni 

yoxud ularni qarzni to’lash evaziga hisobga olish; 

-  hisob va hisobot. 

Davlat  byudjetiga  va  davlat  maqsadli  jamg’armalari  byudjetlariga 

daromadlarni  yig’ishga  vakolatli  bo’lgan  organlar  va  tashkilotlar,  bundan 

davlat soliq xizmati organlari va bojxona organlari mustasno, daromadlarning 

to’g’ri  hisoblab  chiqilishi,  to’liq  va  o’z  vaqtida  to’lanishi  ustidan  nazoratni 

amalga  oshirishi,  shuningdek,  agar  qonun  hujjatlarida  boshqacha  qoida 

---

 

81

nazarda  tutilmagan bo’lsa,  davlat  soliq  xizmati organiga hisobot  taqdim etishi 

shart

1

. 

Byudjet  Kodeksining  120-moddasiga  ko’ra,  byudjet  tizimi  byudjetlari 

xarajatlar qismining ijrosi quyidagilarni nazarda tutadi (3-rasm): 

 

3-rasm. Byudjet tizimi byudjetlari xarajatlariijrosini tashkil etish 

-  yuridik va moliyaviy majburiyatlarni qabul qilish, ro’yxatdan o’tkazish 

va hisobga olish; 

-  kassa  xarajatlarini  amalga  oshirish,  shu  jumladan  byudjetlararo 

transfertlarni o’tkazish; 

-  hisob va hisobot. 

Byudjet  tizimi  byudjetlarining  xarajatlari  daromadlar  va  xarajatlar 

yoyilmasida  nazarda  tutilgan  byudjetdan  ajratiladigan  mablag’lar  doirasida 

                               

1

 Steven M.Bragg -TREASURY MANAGEMENT The Practitioner’s Guide. John Wiley & Sons, Inc. 

2010 New Jersey

 

---

 

82

hamda  byudjet  tashkilotlari  va  byudjet  mablag’lari  oluvchilar  faoliyat 

ko’rsatishini  ta’minlaydigan  muddatlarda,  daromadlarning  tushishi  hisobga 

olingan  holda  amalga  oshiriladi.    Davlat  moliyasini  boshqarish(DMB)ni  isloh 

etish  strategiyasi  O’zbekiston  Respublikasida  DMB  tizimini  nazorat  qilishni 

takomillashtirishdan  iborat.  Ushbu  strategiyadan  kutilayotgan  oraliq  maqsad  – 

DMB  tizimida  muhim  jarayonlarni  modernizatsiyalash  bo’lib,  bugungi  kunda 

islohotlar  strategiyasining  asosiy  yo’nalishlari  quyidagilardan  iborat  (4-

rasm):

 

4-rasm.  Davlat  moliyasini  boshqarish  tizimini  isloh  qilish  strategiyasi 

yo’nalishlari

1

 

2005  yil  may  oyida  davlat  byudjeti  ijrosining  g’aznachilik  tizimini 

bosqichma-bosqich  joriy  etishni  amalga  oshirish  maqsadida  O’zbekiston 

Respublikasi  Moliya  vazirligi  huzurida  “Davlat  byudjetining  g’azna  ijrosini 

tadbiq etish va uslubiyot boshqarmasi”, keyinchalik (2007 yilda) uning negizida 

Moliya vazirligi G’aznachiligi tashkil etildi. 

2007  yilga  kelib  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  “Osiyo 

taraqqiyot  banki  ishtirokida  “Davlat  moliyasini  boshqarishni  isloh  qilish” 

loyihasini  amalga  oshirish  chora-tadbirlari  to’g’risida”gi  PQ-721-son  Qarori 

                               

1

  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  “Osiyo  taraqqiyot  banki  ishtirokida  "Davlat  moliyasini 

boshqarishni  isloh  qilish"  loyihasini  amalga  oshirish  chora-tadbirlari  to’g’risida”  2007  yil  1 

noyabrdagi PQ-721-son Qarori asosida  

---

 

83

(01.11.2007)  qabul  qilinib,  unda  davlat  moliyasini  boshqarishni  isloh  etish 

loyihasini yangi ishtirokchi – Osiyo taraqqiyot banki bilan birga amalga oshirish 

belgilandi.  

Yuqorida  ta’kidlanganidek,  davlat  moliyasini  boshqarish  tizimini  isloh 

qilish  strategiyasining  asosiy  yo’nalishlaridan  biri  –  byudjet  tizimining  to’liq 

shaffofligini ta’minlash maqsadida byudjet mablag’larini ularning oluvchilariga 

etkazishda kechikishlarga, qarzdorlikka yo’l qo’ymaslik, byudjet mablag’laridan 

maqsadsiz  foydalanish  holatlariga  barham  berish,  byudjetlararo  munosabatlar 

samaradorligini  oshirgan  holda  hokimiyatlarning  turli  darajalaridagi 

byudjetlarning hamda byudjetdan tashqari maqsadli jamg’armalarning daromad 

va xarajatlari hisobraqamlarini G’aznachilikka o’tkazishdan iborat. 

Rivojlangan  mamlakatlar  amaliyotidagi  davlat  byudjetining  g’azna  ijrosi 

mexanizmlarini  O’zbekistonda  ham  joriy  etish  va  rivojlantirish,  davlatning 

moliyaviy  resurslarini  boshqarishning  axborotlashtirilgan  tizimini  joriy  etish, 

davlat  moliyasining  holati  to’g’risida  tezkor  va  ishonchli  axborotlar  olish 

imkonini  beradi,  bu  esa  davlat  moliyasini  samarali  boshqarishni  ta’minlaydi. 

G’aznachilik  tizimi  davlat  byudjetini  ijro  etishning  samarali  va  amaliy 

mexanizmi  hisoblanib,  unda  davlat  daromadlari  va  xarajatlari  bo’yicha  barcha 

operatsiyalar G’aznachilik tomonidan amalga oshiriladi.  

Muhtaram  birinchi  Prezidentimiz  bu  borada  shunday  degan  edilar: 

“Davlatning xazinasi, uning daromad va buromadini, bugungi va ertangi kunini 

belgilaydigan  boylik  qaerda  saqlanadi,  kim  uni  himoyalaydi?  Albatta,  Moliya 

vazirligi.  Shu  ma’noda,  agar  menga  qolsa,  Moliya  vazirligini  Xazina  vazirligi 

deb atagan bo’lardim”

1

. 

Zero,“Makroiqtisodiy  barqarorlikni  yanada  mustahkamlash  va  iqtisodiy 

o’sishning  yuqori  sur’atlarini  saqlab  qolish,  jumladan,  Davlat  byudjeti  barcha 

                               

1

 

I.Karimov “Bank tizimi, pul muomalasi, kredit, investitsiya va moliyaviy barqarorlik to’g’risida”. T.: 

O’zbekiston. 2005 y. 285-bet 

---

 

84

darajada  mutanosib,  milliy  valyuta  va  ichki  bozordagi  narx  darajasi  barqaror 

bo’lishini  ta’minlash  –  eng  muhim  ustuvor  vazifamizdir.  …  Albatta,  Davlat 

byudjeti o’lchovsiz emas, mablag’larni qattiq tejash, belgilangan maqsad uchun 

va  oqilona  ishlatilishini  ta’minlash  zarur.  Bu  –  hammaga  ravshan  va  rad  etib 

bo’lmaydigan  haqiqat.  Shunday  ekan,  nima  uchin  G’aznachilik  va  Nazorat-

taftish boshqarmasining apparatlari haddan tashqari kengayib ketgan? ”

1

 

 Davlat  byudjetining g’azna ijrosi deganda davlat byudjeti va byudjetdan 

tashqari  jamg’armalarning  mablag’lari  to’planadigan  va  ushbu  mablag’lar 

doirasida aniq belgilangan yo’nalishlar bo’yicha xarajatlar amalga oshiriladigan 

yagona  g’azna  hisobraqam  orqali  davlat  byudjetini  ijro  etish  hamda  davlat 

moliyasini maqsadli va samarali boshqarishni tashkil etish tushuniladi.  

G’aznachilik  byudjet  tashkilotlarining  va  byudjetdan  mablag’  oluvchi-

larning  majburiyatlarini  ro’yxatga  oladi,  mol  etkazib  beruvchilar  tomonidan 

ularga  mahsulotlar  etkazib  berilganidan  va  xizmatlar  ko’rsatilgandan  so’ng, 

byudjet  tashkilotlarining  va  byudjetdan  mablag’  oluvchilarning  nomidan  va 

ularning  topshirig’iga  asosan  G’aznachilik  vakolatni  o’z  zimmasiga  oladi  va 

byudjet  mablag’larining  maqsadli  ishlatilishini  ta’minlash  asosida  taqdim 

qilingan hujjatlar bo’yicha to’lovni amalga oshiradi.  

G’aznachilikning  rivojlanishi  byudjet  ijrosida  ishtirok  etuvchi  barcha 

darajadagi  moliya  va  soliq  organlarining  faoliyatini  umumlashtiradi,  yangi 

sharoitlarda  ularning  butun  faoliyati  davlat  moliyaviy  mablag’larini  yagona 

davlat xazinasida jamlashga qaratiladi. 

Har  qanday  davlat  va  jamiyatning  o’z  oldiga  qo’ygan  maqsad  va 

vazifalarini  bajarish  uchun  kuchli  ijtimoiy  himoya,  ta’lim,  sog’liqni  saqlash, 

mudofaa hamda boshqaruv organlarini saqlab turish zarur bo’ladi. Buning uchun 

rivojlangan  byudjet  tizimini  yaratish,  mamlakat  hududidagi  mavjud  daromad 

                               

1

  Sh.Mirziyaev  “Tanqidiy  tahlil,  qat’iy  tartib-intizom  va  shaxsiy  javobgarlik  –  har  bir  rahbar 

faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak”. T.: O’zbekiston. 2017 y. 

---

 

85

manbalari va xarajat yo’nalishlari haqida aniq asoslangan tahliliy malumotlarga 

ega bo’lish talab etiladi. Davr talabidan kelib chiqib, davlat byudjetining o’rta va 

uzoq  istiqboldagi  rivojlanish  yo’nalishlarini  belgilab  olish  uchun  ushbu 

malumotlarni  aniq  va  o’z  vaqtida  ta’minlab  beruvchi  mexanizm  sifatida 

G’aznachilik organlari oldiga davlat byudjeti g’azna ijrosini tashkil qilish, davlat 

byudjeti  ijrosining  buxgalteriya  hisobi  va  hisobotini  yuritish,  davlat  byudjeti 

ijrosi  haqida  axborotlarni  to’plash,  qayta  ishlash  va  tahlil  qilish,  shuningdek, 

O’zbekiston  Respublikasining  davlat  ichki  va  tashqi  qarzlariga  xizmat 

ko’rsatish, O’zbekiston Respublikasi kafolatlarini bajarish kabi muhim vazifalar 

yuklatilgan.