“Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlash asoslari”

Nazorot savollari: 
1.Tashkilot standartlari O‘z DSt 1.28:2013 nima? 
2. O‗zbekiston standartlashtirish tizimi? 
3. Davlatlararo kengashning tashkiliy tuzilmasi? 
 
 
Me‗yoriy hujjatlar ekspertizasini o‘rganish. 
Ishning maqsadi: 
O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 12 avgustdagi 410-
sonli Qarori bilan tasdiqlangan «O‗zbekiston Respublikasida standartlar va o‗lchash vositalari 
ustidan davlat nazorati to‗g‗risidagi Nizom»da standartlar va o‗lchash vositalari ustidan davlat 
nazoratining asosiy vazifalaridan biri «standartlar va o‗lchash vositalarining ilmiy-texnikaviy 
darajasini tahlil qilish» ekanligi belgilangan.
 
Ishlab chiqiladigan va sotiladigan mahsulotlar, ko‗rsatiladigan xizmatlar va jarayonlarga tegishli, 
davlat ro‗yxatidan o‗tkaziladigan MHlar va ularning loyihalari, MHlarga o‗zgartirishlar va ularning 
loyihalari belgilangan tartibda ekspertizadan o‗tkazilishi kerak. 
Ekspertiza 
— fan, texnika, madaniyat va boshqa sohalarda maxsus bilimlarga ega bo‗lgan 
mutaxassislar tomonidan ma‘lum bir masalalarni hal etish maqsadida o‗rganishlar o‗tkazishdir. 
MHlar ekspertizasi MHni amaldagi huquqiy va tarmoqlararo standartlashtirish tizimlarining 
me‘yoriy xujjatlariga talablariga mosligini tekshirishdir. 
MHlarning ekspertizasini o‗tkazish zarurligi, tartibi talablar va ekspertiza o‗tkazadigan vakolatli 
idoralar to‗g‗risidagi ma‘lumotlar tegishli huquqiy va me‘yoriy xujjatlarda belgilangan. 
MHlar ishlab chiqilib davlat ro‗yxatidan o‗tkazilgunga qadar bir necha marotaba ekspertizadan 
o‗tkaziladi. Masalan, MHga manfaatdor idoralar tomonidan loyiha ko‗rinishida, standartlashtirish 
bo‗yicha TKlar va tayanch tashkilotlar tomonidan loyiha ko‗rinishida, vakolatli davlat boshqaruv 
idoralari tomonidan tasdiqlanib, davlat ro‗yxatiga olinish paytida va shu kabi hollarda. 

---

241 
O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 12 avgustdagi 410-sonli Qarori 
bilan tasdiqlangan «O‗zbekiston Respublikasida standartlar va o‗lchash vositalari ustidan davlat 
nazorati to‗g‗risidagi Nizom»da «standartlar va o‗lchash vositalari ustidan davlat nazorati idoralari 
standartlarni tasdiqlash va davlat ro‗yxatiga olishda ekspertizadan o‗tkazadilar» deb belgilangan. 
O‗zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligi tomonidan 2004 yil 11 noyabrda 1422-son bilan 
davlat ro‗yxatidan «Standartlashtirish bo‗yicha MHlar toifalarini tayyorlash va «O‗zstandart» 
agentligida ro‗yxatga olish tartibi to‗g‗risida Nizom»da standartlashtirish bo‗yicha MHlarni 
ekspertizadan o‗tkazish tartibi belgilangan. 
MHlar (ularga o‗zgartirishlar) tasdiqlangan kundan 30 kungacha bo‗lgan muddatda vakolatli 
idoralarga ekspertizadan o‗tkazishga berilishi kerak. 
O‗zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligi tomonidan 2004 yil 11 noyabrda 1422-sonli Nizomda 
ekspertiza o‗tkazishning ko‗rinishlari belgilangan: 
—
normalash tekshiruvi; 
—
ilmiy-texnik darajani baholash; 
—
majburiy talablarga muvofiqlik; 
—
ochiq nashrga mumkinligini tekshirish; 
—
texnikaviy ekspertiza; 
—
metrologik ekspertiza; 
—
terminologik ekspertiza; 
—
nashriy muharrirlik. 
Normalash tekshiruvida quyidagilarga e‘tibor beriladi: 
—
havolalarning to‗g‗ri va haqqoniy qilinganligi; 
—
zarur axborot belgilari (koddar, qisqartmalar, simvollar va h.k.) bo‗yicha yozuvlarni 
to‗g‗riligi; 
—
kerakli imzolarni mavjuddigi; 
—
xujjatni tuzilishi va rasmiylashtirilishining to‗g‗riligi. 
MHning ilmiy-texnik darajani baholash uchun O‘z DSt 2.116:1996*ga muvofiq tuzilgan texnik 
daraja va sifat xaritasi yordamida mahsulot sifatini taqqoslab baholanadi. Standartlashtirish 
bo‗yicha MHlarni ilmiy-texnik darajasini baholash uslubi rahbariy hujjat O‘z RH 51-077- 1998*da 
berilgan. 
MHga kiritilgan majburiy talablar amaldagi qonunchilik talablari, O‗zbekistonda qabul qilingan 
halqaro kelishuvlar, davlatlararo va davlat standartlari majburiy talablariga muvofiqligi ko‗rib 
chiqiladi. 
Texnik ekspertizada quyidagi xolatlar ko‗rib chiqiladi: 
—
MHning 
nomini 
mazmuniga to‗g‗ri tanlanganligi, standartlashtirish ob‘ektining MH 
darajasiga muvofiqligi; 
—
MHning mazmuni va bayon etilishi to‗g‗riligi; 
—
MHning ko‗rsatgichlari davlatlararo va davlat standartlari ko‗rsatgichlaridan past emasligi; 
—
MHni amaldagi boshqa xujjatlar bilan bir xil bo‗lmasligi. 
—
Metrologik ekspertizada MHning metrologik sohaga tegishli amaldagi qonunchilik va 
o‗lchashlar birliligini ta‘minlash Davlat tizimi talablariga mosligi tekshiriladi. 
Terminologik ekspertiza jarayonida O‗zbekistonda amalda bo‗lgan halqaro va davlatlararo 
kelishuvlar, turli darajadagi standartlarda qabul qilingan atama va ta‘riflarga MHda qabul qilingan 
atamalarning mosligi tahlil qilinadi. 
Nashriy muharrirlik umumiy talablar asosida badiiy va texnikaviy muharrirlik hisoblanadi. 

---

242 
Ekspertlik xulosasiga ko‗ra, MH keyingi bosqichga chiqarilishi, davlat ro‗yxatidan o‗tkazilishi 
yoki qo‗shimcha ishlashga qaytarilishi mumkin. 
Ekspertiza yakuni bilan barcha toifadagi MHlar «O‗zstandart» Agentligi va uning hududiy 
boshqarmalarida davlat ro‗yxatidan o‗tkaziladi. 
O‗zStTning asos bo‗luvchi xujjati O‘z DSt 1.21:2015*da standartlashtirish bo‗yicha MHlarni 
ekspertiza qilish tar- tibi keltirilgan. 
O‗zbekiston sertifikatlashtirish Milliy tizimi doirasida xujjatlarni ekspertiza qilish tartibi O‘z RH 
51- 024-2004*da berilgan. 
O‗zbekiston o‗lchashlar birliligini ta‘minlash davlat tizimi doirasida me‘yoriy va texnikaviy 
xujjatlarni metrologik ekspertizasini tashkil etish va o‗tkazish tartibi O‘z RH 51-106:2001da 
berilgan.