Mavzu : Raqobat Ta‘limiy maqsadi: O‘quvchilarni Raqobat haqidagi malaka va ko‘nikmalarini hosil qilish. Tarbiyaviy maqsadi: O‘quvchilarni kasbga bo‘lgan malaka va ko‘nikmalarini shkillantirish. Rivojlantiruvchi maqsad: O‘quvchilarni mustaqil fikirlash qobilyarlarini oshirish. DTS talablari asosida ta‘lim va tarbiya berish Darsning uslibi: Tushuntirish, savol –javob, mustaqil ishlash. Darsning jixozi: Darslik, doska, ko‘rgazmali va tarqatma materilallar. Darsning borishi: yangi mavzuni bayoni Narxlar vositasida raqobatlashish - tovar narxini tushirish yoki oshirish yordamida raqobatchilarga ta‘sir ko‗rsatish. Raqobat - bozor ishtirokchilari manfaatlarining to'qnashuvidan yuzaga keladigan o‗zaro kurash. Narxlar vositasi- siz raqobatlashish - tovar narxini o‗zgartirmasdan uning sifatini yaxshilash, reklamani kuchaytirish kabi omillar orqali raqobatchilarga ta‘sir ko‗rsatish Bu haqda o‘ylab ko‘rina! Buyuk ingliz iqtisodchi olimi dam Smit nima uchun raqobatni iqtisodiyotning ―ko'rinmas qo‗li‖, deb atagan? 1997- yilda AQSH adliya vazirligi qo- shidagi antimonopoliya qo‗mitasi mashhur Microsoft firmasini erkin raqobat qoidalarini buzganlikda ayblab sudga berdi. Firma dunyoning ko‗plab mamlakatlarida qo‗llanayotgan Windows-95 operatsion sistemasiga o‗zining yangi kompyuter dasturlarini mahkam bog‗lab qo‗ydi.
Vaholanki, boshqa firmalarning dasturlari ham ulardan sifat jihatdan qolishmas edi. Bu bilan Microsoft firmasi raqobatning qaysi tamoyilini buzgan, deb o'ylaysi Raqobatsiz bozor iqtisodiyotining bolishi mumkin emas. Sotuvchilar o‗rtasidagi raqobat tovar narxining tushishiga, xaridorlar o‗rtasidagi raqobat esa tovar narxining oshishiga olib keladi. bozorda ishlab chiqaruvchi firmalar va xaridorlaming ko‗p bo‗lishi; firmalar muayyan bir xil tovar ishlab chiqarishga ixtisosashgan bo‗lishi; tovarning bozor narxiga hech qaysi firmaning ta‘sir o‗tkaza olmaydigan bo‗lishi; boshqa raqobatchi firmalaming bozorga kirishi uchun hech qanaqa to‗siqlarning bo'lmasligi. Sotuvchilar o‘rtacidagi raqobat. Biror tovarning sotuvchilari xaridorlarni o‗zlariga jalb etish va ko'proq foyda olish maqsadida o'zaro raqobat qilishadi. Bunday raqobat, ayniqsa tovarning taklifi miqdori unga bo'lgan talab miqdoridan ortiq boiganda yaqqolroq namoyon bo‗ladi. Bozorda mazkur tovardan keragidan ortiq hajmda taklif etiladi. Tovarlar peshtaxtalarda o‗tmay turib qoladi. Bu holatda sotuvchilar tovarlarning narxini tushirish, reklamani kuchaytirish, tovar ifati, dizayni va mijozlarga savdo xizmati ko‗rsatishni yaxshilash kabi voMlar bilan o‗zaro raqobat qilishadi. Sotuvchilar o‗zaro raqobatlashganlarida tovar narxi tushadi. Bunday raqobatdan aridorlar va umuman olganda barcha iste‘molchilar manfaat o'rishadi. Raqobatning bu turiga keyingi mavzuda atroflicha to‗xtalamiz. Xaridorlar orasidagi raqobat. Xaridorlar ham muayyan tovarni sotib olish uchun o‗ raqobat qilishadi. Bunday raqobat, ayniqsa tovarning taklifi miqdori unga bo‗lgan talab miqdoridan kam bo‗lganda yaqqollroq namoyon bo‗ladi. Bozorda tovarning kam miqdorda taklif etishi tovar taqchilligini yuzaga keltiradi. Tovarni sotib olish uchun xaridorlar navbat kutib qoladilar. Navbatlarning paydo bo'lishi esa xaridorlaming o'zaro raqobatidan dalolat beradi. Bunday raq ta‘sirida narxlar oshadi, tovar sifati tushadi, xizmat ko‗rsi esa yomonlashadi. Sotivchi bilan xaridor orasidagi raqobat. Sotuvchi bilan xaridorlar orasidagi raqobat yuqoridagilaj farq qiladi. Ular orasidagi raqobat sotuvchi va xaridor manfaatlarining bir-biriga qarama-qarshi ekanligida namoyon boiadi. Xaridorlar o‗z tovariga yuqori narx belgilagan sotu bilan undan bu tovarni sotib olmasliklari bilan raqobat qilad Sotuvchilar tovarini past narxda sotib olmoqchi bo‗lgan xar bilan, unga bu tovarni sotmaslik bilan raqobatda bo‗lishadi. Kim oshdi savodosi - aukusion. Kim oshdi savdosi - sotuvchi yoki maxsus vositachi firma tomonidan uyushtiriladigan savdo tadbiridir. Kim oshdi savdo nima, qayerda, qachon, qanday boshlang‗ich narxda sotil xaridorlarga oldindan e‘lon qilinadi. Tovarni sotib olish niyal boigan xaridorlar auksionga qatnashish badalini to‗laganlaridan so'ng, e‘lon qilingan kuni belgilangan joyda ular ishtirokida auksion boshlanadi. Auksionchi har bir lotni, ya‘ni auksionda qo‗yilgan tovar, uning miqdori va boshlang‗ich bahosini e‘lon qiladi. Shundan so‗ng, xaridorlar u arga oldindan berilgan raqamlami ko‗tarib, tovarni yuqoriroq bahoda sotib olish niyatlari borligini ovoz chiqarib aytishadi. Auksionchi har bir bahoni ovoz chiqarib uch marta aytib sanay boshlaydi. Bu paytda kimdir yana ham yuqoriroq bahoni aytsa, sanoq yana boshqatdan boshlanadi va hokazo. Savdo eng yuqori narxda sotib olmoqchi bo‗lgan yagona xaridor aniqlanguncha davom etadi. Aytingchi, ―kim oshdi‖ savdosini qanday raqobat turiga kiritish mumkin?
