Materialshunoslik indd

2.5. Materiallarning xossalari 
Ko‘pchilik materiallar va ulardan tayyorlangan buyumlar ishlati­
lish  jarayonida  tashqi  kuch  va  yuklanishlar  ta’sirida  bo‘ladi.  Misol 
sifatida po‘ lat dan tayyorlangan avtomobil valini yoki aluminiy qo
-
tishmasidan yasalgan samolyot qanotini aytishimiz mumkin. Barcha 
holatlarda ularni to‘g‘ri loyihalash va keragidan ortiq deformat-
siyalanishi  oqibatida  sinish  ro‘y  bermasligi  uchun  materiallar  xos
-
salarini bilish zarur. Mexanik xossa deganda, materialga yuklangan 
yuk (yoki deformatsiya)ga bardoshliligi tushu niladi. Asosiy mexanik 
xossalarga qattiqlik, mustahkamlik, plas tik lik va o‘ta qattiqlik kiradi.
Materiallar mexanik xossalar buyumni real yuklanish holatini 
aks  ettiruvchi  mustahkam  loyihalangan  va  tayyorlangan  laborato
-
riya  jihozlari da  sinaladi.  Buyumlar  cho‘zish,  siqish  yoki  surishga 
sinalayotganda  ta’sir  eta yot gan  kuch  doimiy  yoki  vaqt  davomida 
o‘zgaruvchan bo‘lishi mum kin. Yuklangan kuch soniya yoki bir ne
-
cha soat va yillar davomida ta’sir etti ri lishi mumkin. Yuklanish ta’siri 
davomida yana bir muhim omil bu tem pe ra tura hisoblanadi.
Muhandisning asosiy vazifasi buyumda real ish sharoitida, unda 
kuchlanish  va  deformatsiyaning  taqsimlanishini  hisoblay  olishidir. 
Bu hisoblar buyumlarning kuchlanganlik holatlarining nazariy tahlili 
yoki sinov o‘tkazish usullari tavsiyalari bilan birga olib boriladi. 
Bunday masalani yechish uchun materiallar mikrostrukturasi (ich
-
ki tuzilishi) va mexanik xossalari o‘rtasidagi o‘zaro aloqani tushunish 
zarur.
Konstruksiyada  foydalanish  uchun  materialni  tanlashda  uning 
ham ma mexanik xarakteristikalari kompleksiga e’tibor berish kerak. 
Ushbu  bobda metallar, keramika va polimerlarning mexanik xarak­

---

34
teristikalarini  aniq lovchi  defarmatsion  xossalari  ko‘rib  chiqiladi.
Shuningdek,  muhim  bo‘lgan  mexanik  parametrlar  muhokama  qili
-
nadi. 
Metall va qotishmalarning x
ossalari 
deganda,  kimyoviy,  fizik, 
mexanik va texnologik xossalari tushuniladi.