М у н д а р и ж а I боб. Металларнинг кристалл тузилиши ва кристалланиш поцесси

/—мар; 2 — синаладиган намуна; 3 — эталон; 4 — ургич; 5 — пружина.

Польди асбобида намунанинг қаттиқлиги қуйидагича аниқланади. Диаметри 10 мм бўлган пўлат шар (1) ҳам намуна (2) га, ҳам эталон (3) га болғача зарби таъсири остида ботирилади. Эталоннинг қаттиқлиги маълум бўлади. Эталонни шарга ургич (4) пружина (5) таъсирида сиқиб туради. Йирилган ҳолдаги асбоб шари намуна устида турадиган қилиб ўрнатилади, сўнгра асбобнинг ургичига болғачанинг музфаси билан урилади. Бунда намунага ҳам, эталонга ҳам шарнинг изи тушади, ана шу излар бир-бирига солиштирилиб, намунанинг қаттиқлиги қуйидаги формуладан топилади:

НВ = НВэ

Бу ерда НВ—намунанинг қаттиқлига;

НВ_э—эталоннинг қаттиқлиги;
D—шарнинг диаметри; d—намунада шар қолдирган изнинг диаметри;
d_э—эталонда шар қолдирган изнинг диаметри.

Намунанинг қаттиқлиги, одатда, формуладан эмас, балки илгаридан ҳисоблаб қўйилган махсус жадваллардан топилади (Польди асбоби) оғир деталларнинг, масалан, станина, йирик поковкалар ва шу кабиларнинг қаттиқлигини аниқлашда жуда қўл келади. Деталларнинг бу усулда аниқланган қаттиқлиги такрибий бўлади, чунки Польди асбобида деталга шар зарб таъсирида (динамик тарзда) ботирилади, қаттиқлик (НВ) эса, аслида, шарни статик нагрузка таъсирида ботириш йўли билан аниқланиши керак.

Металл ва қотишмаларнинг қаттиқлигини эластик қайтиш усулида (Шор усулида) аниклаш. Металл ва қотишмаларни бу усул билан синашда уларнинг қаттиқлиги вертикал труба ичида маълум баландликдан эркин тушувчи ўргичнинг намунага урилиб, сўнгра қайтиш баландлигига қараб аниқланади. Металл ва қотишмаларнинг қаттиқлигини эластик қайтиш усулида аниқлаш учун ишлатиладиган асбоблар икки хил бўлади. Улардан бири ургич пневматик мослама ёрдами билан кўтариладиган асбоб бўлса, иккинчиси механик мослама воситасида кўтариладиган асбобдир. Бундай асбоблар 51-расмда тасвирланган.
Ургичнинг қайтиш баландлиги С типидаги асбобда даражаларга бўлинган шиша найдан қараш йўли билан, D типидаги асбобла эса индикатор стрелкасининг оғишига қараб аниқланади.

51- расм. Деталларнинг қаттиқлигини эластик қайтиш усулида аниқлаш асбоблари: а — С типидаги асбоб; б — D типидаги асбоб (Шор склероскопи).