М у н д а р и ж а I боб. Металларнинг кристалл тузилиши ва кристалланиш поцесси

7- §. МЕТАЛЛ ВА ҚОТИШМАЛАРНИНГ ҚАТТИҚЛИГИНИ СИНАШ

Металл ва қотшмаларнинг қаттиқлигини синаш амалда кенг тарқалган, чунки металл ва қотишмаларнинг қаттиқлигини синашда улар механик хоссаларини синашнинг бошқа турларидагига қараганда бир катор афзалликлар бор. Бу афзалликлар шундан иборатки, биринчидан, синаш вақтида буюмга шикаст етмайди, иккинчидан буюм қаттиқлигини синаш жуда оддий ва тез бажариладиган процесс, учинчидан, буюмларнинг қаттиқлигини синаш асбоблари ихчам бўлиб, уларда ишлаш мураккаб эмас.

Металл ва қотишмаларнинг қаттиқлиги деган тушунча шу қаттиқликни аниқлаш усули билан борлицдир. Кўпинча, металлнинг қаттиқлиги шу металл сиртки катламининг унга ботириладиган маълум шаклли (шар, конус ёки пирамида шаклидаги) анча қаттиқ жисмнинг ботишига кўрсатадиган ўртача қаршилиги тарзида аниқланади.
Металл ва қотишмаларнинг қаттиқлигини аниқлашда уларнинг сиртки қатлами синаб кўрйлгани учун синаладиган деталнинг сиртида куйинди, углеродсизланган қават тирналган жойлар ва боиқа нуқсоьлар бўлмаслиги керак.
Металл ва қотишмаларнинг қаттиқлик билан мустаҳкамлиги орасида маълум бoғланиш бўлади, шунинг учун уларнинг қаттиқлигига қараб, мустаҳкамлиги туғрисида тахминий бир хулосага келса бўлади
Металл ва қотишмаларнинг каттиклиги бир неча усуллар билан, масалан, синаладиган металл ёки қотишмага бошқа жисмни ботириш, синаладиган металл ёки қотишмани бошқа жисм билан тирнаб кўриш усули ва бошқа усуллар билан аникланиши мумкин. Энг кўп тарқалган усул синаладиган намунага шу намунадан қаттиқ бўлган бошқа жисмни ботириш усулидир. Бу усул билан синашда намунанинг қаттиқлги: а) синаладиган намунага Бринель прессида пўлат шар ботирилганда шу шар қолдирган изнинг юзига қараб, б) синаладиган намунага Роквелл прессида олмос конус ёки пўлат шар ботирилганда улар қолдирган изнинг чукурлигига караб, в) синаладиган намунага Виккерс усулида олмос пирамида ботирилганда шу Пирамида қолдирган из юзининг катталигига қараб аниқланади.

42-расм. Намунанинг қаттиқлигини Бринель усулида синаш схемаси.
Металл ва қотишмаларниниг қаттиқлигини Бринель прессида аниқлаш. Металл ва қотишмаларнинг қатиқлигини Бринель прессида аниқлаш учун синаладиган намуна сиртига диаметри 2,5 ё 5 ёки 10 мм қилиб ясалган шар статик нагрузи (Р) таъсирида ботирилади- (42-расм).
Шар намуна сиртига ботирилганда шу намунада шарнинг сегмент тарзндага вза қолада. Бу изнинг (сегментнинг) юзи қуйидаги формулалардан топилади;

F = · = (D - ) м²

Ёки.