M. R. Usmanov Turizm geografiyasi udk 911. 3(575. 13)

 
 
3-karta-sxema.Amerika turistik regioni
Ushbu mintaqada turizm xo‗jaligi ya‘ni turistik infrastrukturasi, 
ayniqsa transportning barcha turlarining rivojlanganligi bilan 
Shimoliy Amerika davlatlari ayniqsa AQSH va Kanada ajralib 
turadi. Lotin Amerikasi mamlakatlari turizm imkoniyatlarida turistik 
imkoniyatlar nisbatan sust rivojlangan. Bunga asosiy sabab ushbu 
davlatlarning turizm yaxshi rivojlangan. Yevropa davlatlaridan 
uzoqda joylashganligi turistik xizmatlarining yuqori darajada 
rivojlanmaganligi Lotin Amerikasi mamalakatlarining iqtisodiy 
jihatdan barqaror rivojlanmaganligi hisoblanadi. 
Amerikada 50 dan ortiq davlatlar va o‗zini-o‗zi boshqaradigan 
hududlar joylashgan. O‗zini-o‗zi boshqaradigan hududlarning asosiy 
qismi Karib dengiz havzasidagi Antil ororlllari, Bermud orollari 

---

94 
Kayman orollarida joylashgan. Ular asosan ilgarigi mustamlaka 
mamlakatlarining 
qoldiqlari 
hisoblanadi. 
Ushbu 
orollarning 
ayrimlarida dam olish zonalari dam olish tashkil qilingan. Ana 
shularga Bermud orollari misol bo‗la oladi. Amerika mintaqasi 3 
okean oroliga ya‘ni Atlantik,Tinch va Shimoliy muz okeanlari 
oralig‗ida joylashgan. Ushbu mintaqa uning materik ya‘ni Shimoliy 
va Janubiy Amerika materiklariga bo‗linadi. 
Shimoliy Amerika materigining maydoni 24,3 ming km ga teng 
bo‗lib, uning yer usti ancha murakkab tuzilgan. Uning g‗arbiy 
qismlari meridional yo‗nalishda Kordilera tog‗larida joylashgan. 
Uning eng baland cho‗qqisi Mak-Kengli cho‗qqisi bo‗lib, 6193 m 
shu yerda qimirlashlar bo‗lib turadi va harakatdagi vulqonlar 
mavjud. Materikning sharqiy qismini keng maydonga cho‗zilgan 
hamda o‗rtacha balandliklardagi tog‗lar egallab yotadi. Materikning 
qirg‗oq yoqalari har xil bo‗laklangan. Tinch va Atlantika okean 
qirg‗oq yoqalari ancha kuchli cho‗zilgan. Kanadaning qirg‗oq 
yoqalarida qadimgi materik muzliklarining ta‘sirida hosil bo‗lgan. 
Relef shakllari Feldlar keng tarqalgan. Shimoliy Amerika 
materigining iqlimi xilma-xil bo‗lib, bu yerda shimolda Arktika 
iqlimidan tortib G‗arbiy janubida tropik iqlim mintaqalari 
shakllangan. Materiknig qirg‗oq yoqalari okean ta‘sirida hosil 
bo‗lgan iqlimda joylashgan. 
Materik shimolida ya‘ni Shimoliy muz okeani va Tinch okeani 
qirg‗oq yoqalarida yiliga 3000 mm, Kordilera tog‗ oralig‗ida 100-
200 mm yog‗in yog‗adi. Qishda 42° Shimoliy kenglikda 
Arktikaning ta‘siri kuchli, qor qishda erimaydi. Shu sababli bu 
yerda qish oylarida dam oladigan qishki sport turlarini rivojlantirish 
mumkin. 
Shimoliy Amerika materigi daryo turiga boy. Ulardan asosiylari 
Missisipi, Missuri (6420 km). Shimoliy muz okeani daryolari 
Shimoliy, Yuqori, Kolumbiya, Kolorado va boshqalar. Shimolga va 
g‗arbga oquvchi daryolar tog‗ daryolarida ular sharsharaga boy. 
Ushbu daryolarda turizmning maxsus turi reytingni rivojlantirish 
mumkin. Materik shimolida yo‗llar ko‗p. Materikning shimoldan 
janubga katta masofaga cho‗zilganligi xilma-xil tabiat zonalarining 
shakllanishiga olib kelgan. Materikning katta qismini o‗rmon 

---

95 
zonalari keng quloch yoygan. Materikning ichki qismida dasht va 
chala cho‗l zonalari rivojlangan. Shimoliy Amerika yuqori darajada 
urbanizatsiyalangan. O‗lkaning katta qismiga madaniy landshaftlar 
keng quloch yoygan. Tabiiy landshaftlarni asrab qolish maqsadida 
50 dan ortiq milliy bog‗lar tashkil etilgan. Milliy bog‗larni tashkil 
qilish ko‗proq AQSH ga xos bo‗lib, bu davlatda 1978-yildan 
boshlab, milliy bog‗larni asrash to‗g‗risida qonun qabul qilingan. 
Hozirgi kunda faqat AQSH ning o‗zida 350 parklar tashkil qilingan 
bo‗lib, mamlakat maydonining 32 foizini tashkil qiladi. 
Janubiy Amerika materigining yer usti tog‗ va tekisliklarining 
tez-tez almashinib turishligi bilan ajralib turadi. Tog‗li mintaqa 
Kordilera materigining Tinch okeani qirg‗oq yoqalarini egallab 
yotadi. Tog‗larning eng baland cho‗qqisi Akanggua-6960 m ga teng. 
Tog‗lar meridional yo‗nalishida cho‗zilgan va harakatdagi va 
so‗nggan vulkonlar keng tarqalgan. Materikning asosiy qismini 
ko‗tarilgan tekisliklardan tashkil topgan. Janubiy Amerika janubiy 
kenglikda joylashganligi sababli quyosh nurlari ko‗p tushadi va 
tropik landshaftlari asosiy o‗rinni egallaydi. Bu yerda nam tropik 
o‗rmonlari va savannalar asosiy o‗rinni egallaydi. Janubiy 
Amerikada rekreatsion resurslar yetarli darajada foydalanilmayapti. 
1492 yilda Xristofor Kolumb tomonidan ochilgan davrda 
Amerikada yuqori sivilizatsiyaga ega bo‗lgan davlatlar mavjud 
bo‗lgan. XV asrdan boshlab Amerikaning mustamlakachilar 
tomonidan zabt etish boshlandi. O‗lkaning janubini ispanlar 
tomonidan shimolini esa inglizlar tomonidan o‗zlashtirila boshladi. 
Shu sababli Lotin Amerikasi mamlakatlarida ispan tili keng 
tarqalgan. 1776-yilda AQSH XIX asrida mustamlakachilikka qarshi 
kurash evaziga Lotin Amerikasi mamlakatlari mustaqillikni qo‗lga 
kiritdi. Mahalliy xalqlar (Abarigentlar) Amerikaning ichki 
qismlarida o‗zlarining madaniyatini saqlab qolishga urindilar. Shu 
sababli Amerikaga brogan turistlarni hozirgi zamonaviy turistik 
infrastruktura bilan birgalikda qadimgi xalqlar yashagan joylarning 
ularning 
madaniyati 
qiziqtiradi. 
Amerikada 
turizmning 
rivojlanishiga ta‘sir etuvchi omillardan biri bu boshqa turistik 
mintaqalardan ayniqsa qadimdan turizm markazi hisoblangan. 
Yevropadan uzoqda joylashganligidir. Shu sabali Amerikada turizm 

---

96 
materik ichkarisida rivojlangan va ular AQSH Kanada va Meksika 
davlatlarida rivojlangan. Ushbu mintaqalarda turizm rivoji aholi 
daromadlarining ortishi aholi turmush sharoitining yaxshilanishi 
bilan bog‗liq. Amerika mintaqasiga keluvchi turistlarning tarkibiga 
Yevropaning (Buyuk Britaniya, Fransiya, Italiya, Germaniya va 
Ispaniyalar) egallaydi. Amerikaga keluvchi turistlar kenglik 
yo‗nalishda va meridional yo‗nalishida amalga oshiriladi. Materik 
ichkarisidagi turistlar oqimiga meridional yo‗nalishida turistlar 
harakati asosiy o‗rinni egallaydi. Kenglik yo‗nalishi bo‗ylab turistlar 
oqiminig keyin Yevropa, Yaponiya va Tinch okeani havzasidagi 
davlatlarda kuzatiladi. Amerika turistlari oqiminig keyinda 
Yevropadan keyin ikkinchi o‗rinni egallaydi. Materik ichkarisidagi 
turistlar oqimining kelishida AQSH bilan Kanada, AQSH–Meksika 
o‗rtasidagi aloqalar asosiy o‗rinni egallaydi. Amerikaning 
rekreatsion resurslari Amerikaga turistlar oqiming kelishiga olib 
keladi. Ayniqsa Meksika qirg‗oqlari, Karib dengizi havzasiga dam 
olish uchun turistlar oqimining kelishi ko‗payadi. 
Davolanish-sog‗lomlashtirish turizm AQSHda rivojlangan. 
Shunday turistik markazlar Atlantika okeani va Tinch okeani 
qirg‗oq yoqalarida rivojlangan. 
Ishbilarmonlik turizmi. AQSH, Kanada va Meksikada 
rivojlangan. Ishbilarmonlik turizmi Lotin Amerikasi mamalakatlari 
Paragvay, Gvatemala, Kosta-Rika, Peruda yaxshi rivojlanmoqda.