M. A1imardonov Toshkent Davlat iqtisodiyot universiteti “Moliya va soliqlar kafedrasi professori, I f. d B. Hamdamov

Davlat budjeti taqchilligini qoplash manbalari tasnifi
Nomi

bo'lim ara raf

50. 
    x
    

1

5
6

7

8

9

50. 
    x
    

1

2

ichki manbalar

Davlat qimmatli qog'ozlarini joylashtirishdan tushgan mablag'lar
O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Pensiya jamg'armasi mablag'larining qoldig'i
O'zbekiston Respublikasining Bandlikka ko'maklashish davlat jamg'armasi mablag'larining qoldig'i
O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Respublika yo'l jamg'armasi mablag'1arining qoldig'i Davlat mulkini xususiylashtirishdan tushgan mablag'lar jamg'armasi mablag'lari
Boshqa ichki manbalardan jalb qilinadigan mablag'lar

Tash i manbalar

Davlat qimmatli qog'ozlarini joylashtirishdan tushgan mablag'lar
Xalqaro moliyaviy institutlar, tashkilotlar kreditlari

	3	Xorijiy davlatlar kreditlari
	4	Boshqa tashqi manbalardan jalb qilinadigan mablag'lar

Ko'plab mamlakatlar moliyaviy boshqarish oshkoraligi va hisobdorligini oshirish, ularning yanada samarali bo'lishi uchun qo'shimcha tasnifdan foydalaniladi. Shunga qaramasdan, kengaytirilgan turli xil tasniflardan ehtiyotkorlik bilan foydalanish lozim bo'ladi. Bundan tashqari, zarur axborot va texnik tizimini qurish uchun ko'proq kuch va resurslarini talab qiladi.
Budjet tasnifi tizimi agar quyidagi xususiyatlari uchun muhimki, u o'z vaqtida va ishonchli ma'1umotlarni ishlab chiqarish uchun foydali hisoblanadi.
Budjet amaliyotida yuz berayotgan o'zgarish1ar — budjet ijrosining g'aznachilik tizimiga o’tilishi, yagona budjet va hisob tizimining ishlab chiqilishi yangi budjet tasnifıni ishlab chiqish va kiritishni taqozo etdi.
Masalan, Moliya vazirining buyrug'iga binoan 2008 yilda davlat budjeti daromadlari va xarajatlarining yangi tasnifi tasdiqlandi, uni joriy etishni (xalqaro maslahatchilarning tavsiyalariga binoan tuzatishlar kiritilganidan so’ng) 2010-yil 1 -yanvardan Toshkent shahrining Bektemir tumanida boshlash rejalashtirildi.
Yangi tasnifning muhim vazifalari:


budjet mablag'larining shaffofligi va maqsadli ishlatilishini ta'minlash;
budjetning daromadlar va xarajatlar ko’rsatkichlari tarkibi budjetning daromadlar va xarajatlar ko’rsatkichlari tuzilishi davlat moliyasining xalqaro statistikasi standartlariga muvofiqligini ta'minlash.
O'zbekiston Respublikasi Davlat budjeti mab1ag'lar manbalari va budjet darajalari tasnifi Davlat budjetining g'azna ijrosiga o’tilishi munosabati bilan kiritilgan bo’lib, o'zi bilan mablag'lar manbalari (Davlat budjeti, Davlat maqsadli
jamg'armalari mablag'lari, boshqa budjetdan tashqari Davlatning jamg'armalari, grantlar, kreditlar)ni O'zbekistonning ma'muriy-hududiy tuzilmalari darajalari bo'yicha guruhlanishini namoyon etadi va Davlat budjeti xarajatlarini ularni tashkil topish joy (hudud, tuman, shahar)lariga daxl etishga imkon berdi.
O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirining 2010-yil 20-avgustdagi 65-sonli buyrug'i bilan (2010-yil 11-oktyabrda 2146-raqami bilan ro'yxatga olingan) O'zbekiston Respublikasi budjet tasnifini qo'llash bo'yicha Yo'riqnoma tasdiqlandi. Ushbu hujjat milliy budjet tasnifini davlat moliyasi tasnifining xalqaro standartlari bilan uyg'un1ashtirish maqsadida ishlab chiqilgan bo'1ib, 2011 yilning 1 yanvaridan amalga kiritildi.

Ushbu hujjatning afzalliklari va muhim jihatlarini quyidagi asosiy yo’nalishlar bo'yicha ochib berish mumkin:

-milliy budjet tasnifni davlat moliyasi tasnifning xalqaro standartlarl bilan uyg’unlashtirilishi;
- budjet tasnifning davlat budjeti g’azna iyrosi buxgalteriya hisobining yagona hisob varaqlar rejasi bilan uyg’unlashtirilishi natijasida davlat budjeti iyrosi bilan bog’liq ma’lumotlarni takomillashtirilishi (tizimlashtirilfshil,
- budjet jarayonining barcha ishtirokchilarini (davlat budjeti, budjetdan mablag oluvchllar, davlat maqsadli va boshqa jamg’armalarnil to’liq qamrab olinishi natiyasida budjet tasnifda davlat budjeti iyrosining yanada to’liqroq aks ettirish imkoninfng vujudga kellshi va hokazo.
Xususan, ma'muriy, iqtisodiy va funktsional tasniflash , tasnifning boshqa shakllari bilan bir qatordaqo'shimcha ma'lumot taqdim etishi mumkin:
ma'muriy birlik , soliq to'lovchining yoki oluvchining geografık mavqega ko'ra tasniflashdavlat savdolari va subsidiyalar;
Davlat o'tkazmalari va subsidiyalar benefıtsiarlarining tasniflash;
kreditlar va grantlarni yozish uchun foydalaniladigan tashqi qarzlar uchun ishlatiladigan moliyalashtirish manbalari tasnifıni va hamkasbi mablag'lar.
Budjetlashtirish tizimning bir turi sifatida tushunilishi mumkin, ya'ni “ular o“rtasida munosabatlar bilan bog'lanuvchi tarmoq”. Budjet qaror qabul qilish ma'muriy xodimlar harakatini tashkil etadi (ikkala markaziy tashkilotda ham boshqaruv xodimi yoki hokim shtati va ma'muriy agentlik yo'nalishlarida), qonuniy xodimlar, tashkillashtirilgan manfaatli guruhlar va birgalikda tashkil etilgan manfaatlar, ya'ni davlat ehtiyojlari va soliqlar haqida davlat masalasini umumiy tushunish orqali namoyon bo“luvchi manfaatlardir. Keltirilgan hamma holatlar va budjetlashtirishni anglab yetish o“zaro munosabatlarni tushnishni bildiradi. Bunday tushunish umumiy tizimlar jihatidan o“ylash orqali a'lo darajada erishiladi.
Umumiy ijtimoiy tizim shaxslar, ijro etilgan normalar va ushbu elementlar o“rtasidagi munosabatlar tomonidan tashkil etilgan tashkilotlar, shaxslar va qiymatliklarni ifodalaydi. Tizim turli qismlar orqali qabul qilinuvchi xabarlarning ko'pgina qismlarini tashkil etgan alohida tarmoq sifatida tushuniladi. Tizim elementlarining natijalari va o“zaro ta'sir tizimi ishlab chiqarish uchun bir biriga ta'sir ko“rsatadi, huddi shu yo“nalishdagi natijalar orqali turli xi1 yo“nalishlar shaklida bo“lishi mumkin. Budjet tizimlari siyosiy qatnashchilar, iqtisodiy va ijtimoiy nazariyalar, bir qancha institutsional tuzilmalar va raqobatchi normalar va qiymatlarni o“z ichiga oladi, faqatgina budjet hujjatlarini o“rganishdan bevosita ochiq bo“lmagan shakldagi mahsulot ishlab chiqaruvchilarning hammasini o“z ichiga oladi.

Nazorat uchun savollar.

1. 
   Bufiet tasnifi tushunchasiga ta’rif bering.
   
2. 
   Obyekt muhimligi tasnifning afzalliklari va kamchiliklari qanday?
   
3. 
   Iqtisodiy tasnifning asosiy kategoriyalari nimalardan iborat?
   
4. 
   Budjet tasnifining asosiy tamoyillari nimalardan iborat?
   
5. 
   Daromadlar tasnifi tuzilmasi qanday ko’rinishga ega?
   
6. 
   Xarajatlar tasnifi nimalardan iborat?
   
7. 
   Budjet taqchilligi nima?
   
8. 
   50-bo’lim “Ichki manbalar” qanday paragraflardan tashkil topgan?
   
9. 
   O'zbekiston Respublikasi Budjet tasnifi qo’llash bo’yicha yo’riqnoma qachon va kim tomonidan tasdiqlangan?
   
10. 
    Ushbu hujjatning afzalliklari haqida gapirib bering.