“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

Pulning moxiyati va vazifasi. Qiymat va baxo.

Tovar uzi bozorga borolmaydi va bir biriga ayirbosh xam bula olmydilar. Maxsulotlar tovar bulishi uchun ishlab chikaruvchilar bir birlari bilan kunidagi tovarini almashtirish xukukiga ega bulishlari lozim. Ma’lum bir tovar egasi uchun bevosita iste’mol Qiymatiga ega emas. Aks xolda u uz tovarni almashtirish uchun bozorga olib chikmasdan uzi iste’mol kilishi mumkin va bu tovar boshka ya’ni uzga tovar ishlab chikaruvchilr uchun iste’mol Qiymatiga egadir. Mazkur tovar iste’mol Qiymati egasiga almashuv Qiymati borligi va ayirboshlash vositasi sifatida axamiyatlidir.
Demak, ayirboshlashda tovarlar bir birlariga nisbatli bulganlari uchun ayirboshlanadi. Tovarning Qiymat shakillari pul kurinishiga utguncha bir kator boskichlardan bosib utadi. Tovar munosabatlarining dastlabki davrlarida Qiymatning oddiy, tasodifiy shakli vujudga keldi. Masalan: bitta boltaq20kg bugdoyga teng.
Bitta bolta uz Qiymatini 20 kg bugdoyda ifodalanmokda. Bunda bolta Qiymatining nisbiy shaklida namoyon buladi. Bugdoy boltaning Qiymatini ifodalab, ekvivalent vazifasini bajarmokda. Qiymatning mazkur kurinishida 20 kg bugdoy bitta bolta bilan teng Qiymatga egaligini bildiradi. Bitta bolta uz Qiymatini 20 kg bugdoyning iste’mol Qiymati orkali ulchanmokda. SHuningdek, bolta uzining natural shaklida, kat’iy nazar, mustakil ravishda Qiymat shakliga ega buladi va urin almashib, ekvivalent rolini bajarishi xam mumkin.
Bitta boltani 20 kg bugdoyga teng bulishi ularni ishlab chiqarish uchun sarf bulgan mexnat mikdorini tengligidandir. Qiymatning bu kurinishida ma’lum bir tovar Qiymatning nisbiy shaklida ishtirok etsa, ekvivalent shaklini inkor etadi. Demak, aynan bitta tovar bir vaktning uzida xam Qiymatning nisbiy shaklida xam ekvivalent kurinishida namoyon bulaolmaydi.
Qiymatning oddiy, tasodifiy shakli Qiymatning nisbiy shakli bilan ekvivalent shaklining aloxidaligidir. Ayirboshlashda bu ikki xususiyat turli munosabatlarini ifodalaydi. Bizning misolimizda Qiymatning nisbiy shakli bulgan bolta uz xolicha ayirboshlash Qiymati emas, ammo u ayirbosh Qiymatiga ega. Boltaning Qiymat ifodasi u bugdoyning ma’lum mikdori bilan ayirbosh bula olish xususiyatini bildiradi.
SHunday kilib, Qiymatning oddiy, tasodifiy shakli Qiymat shaklining bir kurinishi bulib, bunda Qiymat mustakil ravishda amal kilmokda. Tovar munosabatlarini tarakkiysi, ijtimoiy mexnat taksimotining kengayishi natijasida Qiymatning oddiy, tasodifiy shakli uzining kengaygan tula shakliga usib utadi.