Iqtisodiy statistika

2 -§ . Yangi MHTda Dj.Xiks ta’Iimotiga kiritilgan aniqliklar

Yangi 1993-yilda qabul qilingan M HTda Dj.Xiksning darom ad haqidagi umumiy ta ’Iimotiga yanada aniqliklar kiritildi va muhim makroiqtisodiy ko'rsatkichlar Y alM , milliy darom ad, ixtiyordagi darom ad, jam lash va h.k.larni hisoblash uchun aniq ta ’riflar va klassifikatsiyalar ishlab chiqildi. Agar tashqi iqtisodiy aloqalar omilini hisobga olinm asa, milliy daromad, iqtisodiyotning barcha sektor- larida yaratilgan qo'shim cha qiym atlar yig‘indisiga teng. Shunday ta ’rifga asoslanib, inflatsiya natijasida yoki ishlab chiqarish bilan bogiiq bo‘lmagan boshqa favqulodda sa­ bablar bilan aktivlar qiymatini o ‘zgarishi darom ad hisoblanmaydi.

Dj.Xiks ta ’Iimotiga asosan asosiy kapital iste’molini hisoblash uchun tiklashdagi qiymatdan foydalanish lozim, buxgalteriya hisobida esa bosh birlamchi bahodan foy­ dalaniladi. Tan olish kerakki, M HT asosida berilgan daro- madning ta’rifl va makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarni hisoblash, buxgalteriya hisobi materiallari asosida M HT hisoblamalarini tuzish, uni tahlil qilish va ma’lumotlarni mohiyatini ochishda ancha qiyinchiliklarga uchraydi. Shuning uchun yangi M HTni tanqid qiluvchilar tomonidan aytiladiki, bir tom on­ dan M HTdan xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini


Г


www.ziyouz.com kutubxonasi

o'rganish uchun foydalaniladi deyilsa, ikkinchi tom ondan M HTning darom ad tushunchasidan xo'jalik yurituvchi subyektlar foydalanolmaydilar.
Yangi M H Tda Dj.Xiks ta’limotlari asosida darom adning yangi ko‘rsatkichlar tizimi qo'llaniladi va ular taqsimlash jarayonining har xil, lekin o‘zaro bog'liq jarayonlarini ifodalaydi. Bu tizim quyidagi ko'rsatkichlami o‘z ichiga oladi:
— birlamchi daromadlar;
— pul formadagi joriy transfertlar;
— ixtiyordagi daromadlar;
— natural formadagi ijtimoiy transfertlar;
— ixtiyordagi tuzatish kiritilgan daromad;
— milliy daromad;
— ixtiyordagi milliy daromad.
Birlamchi darom adlar xo‘jalik yurituvchi subyektlarga qo'shilgan qiymatni birlamchi taqsimlash natijasida tushadi: m ehnat haqqi; foyda; aralash daromad, mulkdan olingan daromad; ishlab chiqarish va importga soliqlar; bular birlam ­ chi taqsimlash natijasida davlatni boshqarish organlariga kelib tushgan darom adlarni anglatadi.
Lekin mulkdan olingan daromad xo'jalik yurituvchi subyektlar tom onidan davlatni boshqarish organlariga to'langan (masalan, foydaga soliqlar, uy xo'jaliklari to'laydigan um um iy daromad solig'i va h.k.) to'lovlar birlam­ chi darom adlar deb qaralmaydi, balki joriy transfertlar yoki qayta taqsimlash xarakteridagi to'lovlar deb qaraladi.
Shu mamlakat xo'jalik yurituvchi subyektlari (rezident- lari)ga birlam chi daromadlar shu mamlakatda va boshqa m amlakatlarda yaratilgan qo'shim cha qiymatdan kelib tu­ shadi; ikkinchi tom ondan shu mamlakatda yaratilgan
qo'shim cha qiymatning bir qismi shu mamlakat YalM ni


www.ziyouz.com kutubxonasi

yaratishda qatnashgani uchun (asosan, ish haqqi va mulkdan olingan daromad sifatida) norezidentlarga to‘lanadi.