2.2. Ikki palallalilar (Bivalvia) sinfi mollyuskalar ko’payishi va uning ahamiyati Dengiz nilufarlari - o ‘troq yashovchi eng qadimgi hayvonlar; Ignaterililar tipining eng yuksak, lekin hozir yo'qolib borayotgan sinfi. Paleozoy va Mezozoy eralarida dengizlarda keng tarqalgan. Hozirgi turlari soni 700 ga yaqin.Tashqi tuzilishi. Qadimgi dengiz nilufarlari o ‘troq yashagan, tanasi suv ostiga yopishib turadigan poyacha ustida joylashgan. Hozirgi ко‘pchilik nilufarlaming poyachasi bo‘lmaydi. Maxsus mo‘ylovlar yordamida suv tubiga yopishib oladi yoki erkin suzib yuradi. Dengiz nilufarlarining tanasi kosachaga o‘xshaydi. Kosachadan beshta qo‘li boshlanadi. Qo‘llar kosacha yaqinida shoxlanganligi tufayli ulaming soni o ‘nta bo‘lib qoladi. Ayrim nilufarlaming qo‘li ketma-ket bir necha marta shoxlangan. Poychasi bir necha qator bo‘lib joylashgan, o ‘zaro harakatchan qo‘shilgan ohak b o ‘g ‘imlardan iborat. Ayrim b o ‘g ‘imlarida harakatchan va bo‘g ‘imlarga bo'lingan mo‘ylovlari ham bor. Pastki mo‘ylovlari suv ostiga yopishish vazifasini bajaradi. Poyasiz nilufarlarda bunday mo‘ylovlar aboral tomonida joylashgan markaziy plastinkadan chiqadi. Aboral tomonining o ‘rtasida og‘iz teshigi joylashgan. Og‘iz teshigidan qo‘llar tomonga ambulakral egatlar chiqadi. Egatlar ham qo'llar singari ikkiga ajralib,
qo‘llar bo‘ylab ketadi. Nilufarlaming ikki yonida pinnulalardeb ataladigan o ‘simtalar bo‘ladi. Ambulakral egatlar pinnullalarda ham bor. Egatlar ichida juda ko‘p so‘rg‘ichsiz ambulakral paypaslagichlar joylashgan. Paypaslagichlar nafas olish va tuyg‘u vazifasini bajaradi.
Ignaterililar paleontologiyasi va filogeniyasi.
Ignaterililar tuzilishining xilma-xilligi ulaming kelib chiqishini tushuntirishni qiyinlashtiradi. Anal tesliigining blastopor o ‘mida paydo bo'lishi, mezodermaning kelib chiqishi va nihoyat uch bo‘g‘imli lichinkasi ulami ikkilamchi og'izli hayvonlar ekanligini ko‘rsatadi.
Ignaterililaming kelib chiqishini ulaming hammasi" uchun umumiy bo‘lgan diplevrula lichinkasi orqali tushuntirish mumkin. Diplevrulaning tuzilishi ignaterililaming ajdodlari ikki tomonlama simmetriyali oligomer (kam bo‘g‘imli) erkin harakatlanadigan hayvon bo‘lganligini ko‘rsatadi. Ulaming og‘iz teshigi tanasining oldingi tomoniga, anal teshigi keyingi tomoniga yaqinroq joylashgan; selom bo‘shlig‘i 3 juft xaltachalarga ajralgan. Bunday gipotetik organizm faqat ignatanlilamigina emas, balki hamma ikkilamchi og'izlilaming ham ajdodi bo‘lishi mumkin. Chunki Chalaxordalilar va Pogonoforalar voyaga yetgan davrida ham tanasi uchta bo‘g‘imdan iborat. Ayrim chalaxordalilar lichinkasi ignatanlilaming diplevrula lichinkasiga о ‘xshash bo ‘lib, selomi uchga bo‘lingan. Xordalilar, xususan lansetnikning embrional rivojlanishida ham selom uchta bo‘limdan iborat bo‘lgan davmi o ‘tadi. Voyaga yetgan hayvondan tana bo’limlari oxirgi juft selomni ikkilamchi tarzda bo ‘linishi natijasida kelib chiqadi. Bilateral erkin yashovchi ajdodlarning o ‘troq yashashga o‘tishi bilan dastlabki radial simmetriyali ignaterililar kelib chiqqan. Dastlabki hayvonlar oldingi og‘iz tomoni bilan suv tubiga yopishganligi tufayli og‘iz teshigi orqaga, ya’ni substratdan uzoqroq tomonga asta-sekin ко‘chib o‘tib, orqa tomoni oral qutbiga aylangan. Selom xaltalari ham o ‘z joyini o'zgartirib, organlarning bilaterial joylashishi o ‘miga asimmetrik joylashish kelib chiqqan. Terida ohak plastinkalardan iborat himoya skeletining paydo bo‘lishi bilan qirilib ketgan dastlabki ignaterililardan karpoidlar(Carpoidea ) va keyinroq sharsimon ignaterililar - sistoidlar(Cystoidea)kelib chiqqan. Haqiqatan ham silur davrida keng tarqalgan sistoidlar asimmetrik tuzilishga ega bo'lgan. Ulaming oral tomoni markazida og‘iz teshigi, og‘izdan chetroqda asimmetrik tarzda anal, jinsiy va madreopor teshiklari joylashgan.
O'troq yashashga о ‘tgan hayvonlar og‘iz teshigi atrofida keyinchalik suvdan oziq zarralarini yig‘ishga moslashgan kiprikli radial ambulakral egatchalar paydo bo‘lgan. Tabiiy tanlash tufayli bu egatchalar eng qulay holatni egallagan va ulaming soni doimiy 5 ta bo‘lib qolgan. Evolyutsiya 447 jarayonida skelet plastinkalari va ichki organlaming joylashishi ham egatchalaming joylashishiga, ya’ni radial simmetriyaga moslasha borib, besh nurli simmetriya kelib chiqqan. Eng so'nggi navbatda ovqat hazm qilish va jinsiy sistemasi radial simmetriya holatiga ega bo‘lgan. Chunki hozirgi ignaterililar orasida goloturiyalar, dengiz tipritikanlari va nilufarlaming ichagi naysimon tuzilgan, goloturiyalaming jinsiy bezlari esa bitta bo‘ladi. Hozirgi ignaterililar tuzilishining bir qancha xususiyati, xususan tosh kanali, o ‘q organi va madreopor plastinkasining ekssentrik joylashishi nurli simmetriyaga mos kelmaydi. Mollyuskalar (Mollusca) tipiga umumiy tavsif.
Mollyuskalarning umumiy ta’rifi; mollyuskalar tuzilishi va ichki organlari; sistematikasi; qorin oyoqli mollyuskalar; chig‘anoq tuzilishi; mantiya va mantiya bo‘shlig‘i; ovqat hazm qilish; qon aylanish; nerv sistemasi; o‘rchishi va rivojlanishi; Aplacophora; Xitonlar (Polyplacophora); Monoplacophora; Qorinoyoqlilar (Gastropoda); bosh oyoqli mollyuskalar; kalmar tuzilishi va hayoti; ikki pallali mollyuskalar; baqachig‘anoq tuzilishi; ichki organlar sistemalari; anadontaning ko‘payishi va rivojlanishi; dengiz ikki pallali molyuskalari va ahamiyati; Kurakoyoqli mollyuskalar (Scaphopoda); mollyuskalar kelib chiqishi
Aplacophora, Xitonlar (Polyplacophora)va Monoplacophora sinfi vakillari xilma-xilligi.
Aplakoforalar – chuvalchangsimon dengiz moluskalari bo’lib, 300 dan ortiq turi bor. Kattaligi ko’pgina turlarining o’rtacha 5 mm dan oshmaydi. Ayrim turlari uzunligi 30 sm gacha boradi.Tanasida chig’anoq o’rnida ohakli snikula bilan qoplangan. Slindirsimon chuvalchangsimon gavdasida oyoqlar reduksiyalashgan. Dengiz tubida 200 metrdan 7000 metr chuqurlikkacha uchraydi. Substratga chala qo’shilgan holda yashaydi. Bioekalogiyasi yaxshi o’rganilmagan.
