Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

4 . Biokimyoviy funksiyalari. 
Bunda tirik organizm larning hayot faoliya­
ti dav o m id a va u larn in g o 'lim id a n keyin biokim y oviy ja ra y o n la rn i 
ta ’minlaydi. Bu funksiya natijasida organizm larning oziqlanishi, nafas oli- 
shi, ko'payishi, o'lgan organizm larning parchalanishi, chirishi kabi jaray- 
onlar bo'lib turadi.
Tirik organizmlarning xilm a-xilligi va ularning
yer sharida tarqalishi, quruqlik va
okean biom assalari
Biosferadagi tirik m o d d alar (o rg an izm lar)n in g um um iy m assasiga 
biom assa deyiladi. Hozirgi vaqtda yer sharida yashaydigan barcha tirik 
organizm larning 2 m illiondan ortiq turi mavjud b o 'lib , shundan 1,5 m il- 
lionga yaqin turi hayvonlarga va 500 mingga yaqini esa o'sim liklarga xos- 
dir. Shu turlarning 93 % i quruqlikda, 7 %i suvda hayot kechiradi. O kean- 
lar yer yuzining 70 % ini egallaganiga qaram ay, yer biom assasining 0,13 
% ini hosil qiladi. O 'sim liklar m a ’lum bo 'lg an organizm turlarining 21 % 
ini yer biomassasining 99 % dan ortig'ini tashkil etadi.
Hayvon turlari barcha organizm larning 70 % ini qam rab olganiga 
qaram ay ularning biomassasidagi hissasi 1 % dan kam roqdir, hayvon- 
la rd a n 96 %i u m u rtq a s iz la r va 4 % i esa u m u rtq a lila rd a n ib o rat.
99

---

lilarning faqat 10 % i sutem izuvchilarga to ‘g‘ri keladi. Yer yuzidagi tirik 
o rg a n iz m la r biom assasi 2 ,4 2 3 x l0 12 to n n a n i tashkil etib , bu o 'z in in g
massasiga k o 'ra o 'lik m oddalarning 0,01—002 % nigina tashkil etsa h am , 
lekin biosferaning asosiy funksiyalarini am alga oshirishdagi roli kattadir.
Barcha biom assaning 2 ,4 2 x l0 12 tonnasini quruqlikda yashovchi o rg a­
nizm lar tashkil etsa, qolgan 0 ,0 0 3 x l0 12 tonnasi suvda yashovchi organizm - 
larga to 'g 'ri keladi. H isoblarga k o 'ra yer yuzidagi barcha tirik organizm - 
larning u chdan bir qismi bir hujayrali organizm lar, bakteriyalar va sodda 
hayvonlar hissasiga tushadi. Tirik organizm tarkibida 6 5 -7 0 % kislorod, 
10 % gacha vodorod uchrasa, qolgan 60 elem ent faqat 2 0 -2 5 % ni tashkil 
etadi, xolos.