Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi


Abu N asr Farobiy (8 7 3 —9 5 0 )



Download 5,21 Mb.
Pdf ko'rish
bet6/133
Sana13.07.2022
Hajmi5,21 Mb.
#788001
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   133
Bog'liq
Hozirgi-zamon-tabiiy-fanlar-konsepsiyasi.Хамидов

Abu N asr Farobiy (8 7 3 —9 5 0 ) 
botanika, zoologiva, o d a m anatom iyasi 
va tab iatsh u n o slik n in g boshqa sohalari b o 'y ic h a fikr y uritgan. U hayvonot 
d unyosini fikrlovchi va fikrlamaydigan xillarga b o 'lg a n . O lim inson dastav- 
val hay v o n o t dunyosidan ajralib c h iq q a n deydi. S hu sababli o d a m d a h a y ­
v o n la r bilan b a ’zi bir o 'xshashliklar saqlanib qolgan. U tabiatdagi tabiiy 
tan la n ish n i va insonlar to m o n i d a n olib boriladigan s u n ’iy tanlashni tan 
oladi.
B a ’zi m a ’lumotlarga q a ra g a n d a al-F a ro b iy 70 d a n o rtiq tilni bilgan.
F a ro b iy k o 'p qirrali olim b o 'lib , o 'z in in g ijodiy ishlari natijalarini 160 
d a n o rtiq kitobida bayon qilib q o ldirgan, biroq b iz g a c h a 40 ga yaqin 
kitoblari yetib kelgan.
Y u ld u z la r xaqidagi kitobida o s m o n jismlari bilan Yerdagi hodisalar 
o'rtasidagi tabiiy bo g 'lan ish lar borligini bayon qilgan. J u m l a d a n , quyosh 
issiqligi t a ’siridagi b u g 'la n ish la r bulut va y o m g 'ir p a y d o bo'lishiga sabab 
bo'lishini bilgan. Oy tutilishi Y e m in g quyosh bilan oy o'rtasiga tushib 
qolishi bilan bog'liqligini ko'rsatgan. Tabiat sohasidagi ijodiy ishlari koinot 
sirlaridan tashqari, issiqlik, yorug'lik va tovush h odisalarini o'r g an ish g a 
ha m bag'ishlangan.
Abu Rayhon Beruniy (9 7 3 —1051). 
U o 'z b e k ensiklopedist olimi. U ning 
ilmiy merosi hozirgacha va b u n d a n keyin h a m j u d a u z o q davrlar m o b a y - 
nida j a h o n olimlarini lol qoldirishi shubhasiz.
B eruniy 973-yil X o ra z m n in g Kat (hozirgi Q o r a q a lp o g 'is to n n in g B e ru ­
niy) s h ah rid a tug'ildi.
M a ’lumotlarga qaraganda, unin g 152 ta kitobining n o m i m a ’lum bo'lib, 
b izgacha 27 tasigina yetib kelgan. U n in g bir q a n c h a kitoblari tabiat ilmiga 
bag'ish lan g an .
U n i n g asarlarida M arkaziy O siyo, E ro n , H in d is to n va A fg 'o n isto n d a
keng tarqalgan o'sim lik h a m d a hayvonlar, ularning foydali xislatlari h a ­
qida keng m a ’lu m o tla r keltirilgan. U hay v o n lar va o 's im lik la rn in g yil fasl- 
lariga qarab o'zgarishini t a ’riflaydi. Beruniy birorta h a y v o n yoki o 'sim lik
1 I


turi Y er yuzini b u tu n la y qoplab olsa, boshqalarning k o ‘payishiga o ‘rin 
qolm aydi. S h u n in g u c h u n d e h q o n la r ekinlarini o ‘to q qiladilar, asalarilar 
asalni b e k o rg a yeydigan o ‘z jinsdoshlarini o'ldiradilar, deydi.
T a b ia td a h a m s h u n d a y ja ra y o n so d ir bo'ladi. B eruniyning aytishicha
Y er y u zin in g o ‘zgarishi o'sim lik va h ayvonlar o'z garishiga olib keladi.
B eruniy 1116 t u r dorini t a ’riflaydi. U lardan 750 tasi o 's im lik , 101 tasi 
h ay v o n lard an tayyorlanadi. D o riv o r o'sim liklar qatoriga b o d o m , gulxayri, 
m avrak, m i n g d e v o n a , qizilmiya, sachratqi, yalpiz kabilarni kiritadi.
B eruniy o d a m l a r n i n g rangi, qiyofasi, tabiati, axloqi tu r lic h a bo'lishi 
irsiyatgagina e m a s , balki tu p ro q , suv, havo kabi o d a m la r y a sh a b turgan 
m uhitga h a m bog'liqligini e ’t ir o f etadi. O d a m o 'z rivojlanishi bilan h a y ­
v o n la rd a n a n c h a g i n a u zo q lash ib ketganligini t a ’kidlab, o lim xalqlarni 
ta baqalarga b o 'lis h va ularning birini ortiq, ikkinchisini k a m k o 'ris h n o d o n - 
likdan b o s h q a n arsa e m a s deb uqtiradi. Beruniyning o 's h a d a v rd a yaratgan 
kashfiyotlaridan biri, Y erning kurra shaklida ekanligini k o 'rs a tis h u c h u n
globus ixtiro etganligidir. U quyosh atrofida sayyoralar aylanishini, Y er 
esa a n a shu say y o ralard an biri ekanligi haqida m a ’lum ot beradi.
U m a ’d a n l a r (m ineralogiya) haqidagi ilmning rivojlanishiga k a tta hissa 
qo'shgan. O 'zi yaratgan asboblar yordam ida 50 dan ortiq m oddani o'rgangan. 
O ltin, s im o b , k u m u s h , q o 'r g 'o s h in , mis, t e m ir kabi k o 'p la b m o d d a la r- 
ning xususiyatlari h aq id a ilmiy m a ’lu m o tla r to 'p la g a n .

Download 5,21 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   133




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish