Генетика, геномика ва биотехнологиянинг замонавий муаммолари

ГЕН НОКАУТ ТЕХНОЛОГИЯСИ АСОСИДА ОЛИНГАН ҒЎЗА 
НАВЛАРИНИ ИССИҚЛИК СТРЕССИГА ЧИДАМЛИЛИГИНИ 
ЎРГАНИШ 
 
Мирзахмедов М.Х., Туланов А.А., Жўраев А.А., Рустамов Б.Р., Ризаев Д.М., 
Назаров Ш.Н., Камолов Ж.С., Абдурахмонов И.Ю. 
ЎзР ФА Геномика ва биоинформатика маркази 
111215, Ўзбекистон Республикаси, Тошкент вил., Қибрай тум, Университет кўча, 2-уй 
[e-mail]
 
Юқори ҳаво ҳарорати ўсимликнинг физиологик, биокимёвий ва 
ривожланиш жараёнларига салбий таьсир ўтказади. Мамлакатимиз учун 
муҳим иқтисодий экин бўлган ғўзанинг ўсиб ривожланиши учун оптимал 
кунлик ҳарорат 27-29
0
С даража хисобланса, юртимизнинг жанубий 
ҳудудларида, ўсимликнинг айни репродуктив босқичида ҳаво ҳарорати 40-
45
0
С даражага етиши ва ундан ҳам ортиши кузатилади. Кундузи ҳароратнинг 
ўртачадан юқори бўлиши фотосинтезни ва углевод ишлаб чиқаришни 
сусайтиради, тунги юқори ҳарорат эса нафас олишни тезлаштириб, мавжуд 
углеводларнинг камайишига олиб келади. Бу эса ўз навбатида, кўсакларнинг 
кичрайиши, чигитдаги тола сонининг камайиши ва чигитнинг пуч бўлишига 
олиб келади. Бундан ташқари ҳарорат 40
0
С даражага кўтарилгани сари 
ўсимликнинг чангланиши камайиб бориб, ҳарорат 43
0
С даражага етганида 
умуман чангланиш кузатилмайди, бу эса ҳосилдорликнинг кескин тушиб 
кетишига олиб келади.
Юқори ҳарорат ва ҳосилдорлик ўртасидаги 
кучли негатив 
корреляциянинг мавжудлиги, иссиқлик стрессини ўсимликка таъсир қилувчи 
салбий омиллар қаторига киритади. 
Ўсимликни иссиқлик стрессига қарши курашаётганини, ҳаво ҳарорати 
ва ўсимлик ҳарорати (Tc-canopy temperature) ўртасидаги тафовутга қараб 
аниқлаш мумкин. Tc асосан ўсимликдаги трансферация жадаллигига боғлиқ 
бўлиб, трансферация жараёнининг ўсимликдаги асосий вазифасидан бири 
барг ҳароратини совитишдир. Ўсимликнинг ҳарорати кундузи қуёш нурлари 
ерга тик тушган вақтида лазерли инфрақизил термометр ёрдамида ўлчанади.

---

Материалы конференции «Современные проблемы генетики, геномики и биотехнологии», 18 мая 2016г. 
71 
Марказимизда ген-нокаут теҳнологияси ёрдамида яратилган, юқори 
ҳосилдорликка ва сифатли толага эга Порлок-1, 2, 3, 4 навларини дала 
шароитида иссиқлик стрессига чидамлилигини мавсум давомида ўрганишни 
режалаштирдик. Шунингдек, марказ тадқиқот объекти ҳисобланган 
Наманган-77 ва 17 та бошқа маҳаллий навларни чатиштириш орқали олинган 
NAM (Nested association mapping - уяли ассоциатив карталаштириш) 
популяциясининг барча ота-оналарини иссиқлик стрессига чидамлилигини 
ўрганиб, чидамли деб топилган номзод ота-оналарнинг популяциясини SSR 
маркерлари ёрдамида текшириб, масаланинг генетик механизмини ўрганиш 
режалаштирилди.