Fanning mohiyati

27. Ilmiylikdan tashqari bilimlar. G’ayriilm
28. Ilmiy bilimlarning asosiy turkumlari.
Ilmiy bilim. Ilmiy bilimlar inson ma’naviy faolyatining eng murakkab shakli - ilmiy izlanish(tadqiqot) faolyatining natijasi hisoblanadi.
Ilmiy bilim bilishning boshqa shakllaridan o’ziga xos tomonlari bilan farqlanadi.
- Ilmiy bilish olamni bilishdir. Ilmiy bilish olamdagi narsa va hodisalarning mohiyatini, aloqa-munosabatlari qonuniyatlarini bilishga yo’naltirilgan rachional (aql vositasida bilishdir).
- Ilmiy bilish - chin bilim (ilmiy hakikat)larni qo’lga kiritishni taqozo etadi. Chin bilimni haqiqatni hosil kilish – insonning borliqni bilishdagi asosiy maqsadlaridan biri. Ilmiy bilimlar chin (xaqiqat)ligi mezoni –voqyelikning kishi ongida to’g’ri aks etishi, bilimlarimizning voqyelikka mos kelishi (adekvatligi). Ilmiy bilish ilmiy dalillar asosiga quriladi .
- Ilmiy bilish o’ziga xos yangi bilimlarni hosil kilish imkonini beradigan ilmiy metodlar va texnik vositalardan foydalanishni takazo etadi.
- Ilmiy bilish natijalari universal xarakterga ega. - Ilmiy bilimlar tizimli bilimlardir. Ular mantikiy izchillik asosiga quriladi .
- Ilmiy bilish vorisiylik asosida rivojlanadi. Bilmaslikdan bilishga, nomukammal bilimlardan mukammal bilimlar sari intilish ilmiy bilish – uzluksiz kechadigan murakkab ijodiy jarayon ekanligidan dalolat beradi.
- Ilmiy bilimlarni hosil qilishda rasional tanqid muhim o’rin tutadi.
Umuman olamni bilish murakkab jarayon bo’lgani singari, ilmiy bilish ham olamni ma’naviy o’zlashtirishdan iborat murakkab ijtimoiy-tarixiy jarayon hisoblanadi.
Bu ilmiy bilish tarkibida o’z ifodasini topadi. Ilmiy bilim tarkibiga:
1. Ilmiy bilim obyekti
2. Ilmiy bilim subyekti
3. Ilmiy bilim kiradi. Ilmiy bilish (tadqiqot) obyekti – olim (tadqiqotchi)ning ilmiy izlanish faoliyati doirasiga tortilgan tashqi olam obyektlari – narsa, hodisa, jarayonlar.
Ilmiy bilim subyekti – ilmiy izlanishlar olib boradigan tadqiqotchi, olim, ilmiy jamoa. Ilmish bilim (izlanish) olib borishda (tadqiqotchi)dan maxsus tayyorgarlikni talab etadi. U o’zi tanlagan ilm sohasiiing holati, muammolari, yechimlaridan yaxshi xabardor bo’lmog’i, ilmiy bilimlarni qo’lga kiritish metodlari va metodologiyasini puxta egallamog’i, ilmiy tadqiqot maqsadlarini to’g’ri anglamog’i va shu yo’lda faoliyat olib borishga tayyor bo’lmog’i lozim.
Ilmiy bilim – ilmiy tadqiqot jarayoni maxsuli. Aynan bir narsa, hodisa, jarayon bir vaqtning o’zida turli fanlarning o’rganish obyekti bo’la oladi. Masalan: ilmiy bilim obyekti – inson organizmi. Anatomiya – organizm tuzilishini, fiziologiya – organlar funksiyalarini, tibbiyot inson organizmida uchraydigan kasallikni o’rganadi. Olam, uning qonuniyatlarini ilmiy bilimlarda, fanlar mazmunida aks etadi.