Falsafaning asosiy yo`nalishlari, fanlar tizimidagi o`rni va vazifalari Reja



Download 2,41 Mb.
bet37/122
Sana16.01.2022
Hajmi2,41 Mb.
#377312
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   122
Bog'liq
Falsafaning asosiy yo`nalishlari, fanlar tizimidagi o`rni va vaz

Rivojlanish jarayoni ham ikki turda bo`ladi. Birinchi turdagi rivojlanish buyicha, jismda har qanday sifatiy o`zgarish ro`y berishiga qaramasdan, uni tashkil etgan materiyaning sifatiy to`zilish darajasi o`zgarmasdan qolaveradi.

Masalan, notirik tabiatga mansub bo`lgan Јuyoshdagi ravojlanishni olib qaraylik. Olimlarning taxminlariga ko`ra, hozir sirtida 6 ming, ichida esa bir necha mln. darajali haroratga ega bo`lgan Јuyosh borib-borib soviydi va kizil gigantga aylanadi, ya’ni Јuyoshning markazidagi termoyadro energiyasi sungach, ichki zichligi pasayadi va markazdagi tortishish kuvvati susayadi. Oqibatda Јuyosh shisha boshlaydi va Yer orbitasini ham o`z ichiga olgan o`lkan kizil yo`ldo`z vujudga keladi, u asta-sekin sovib, kizil karlikka, sungra esa «qora karlikka», keyin bo`lsa neytron yo`ldo`zga aylanadi. Bunday o`zgarishlar natijasida borliqning tashkiliy struktura darajasi o`zgarmaydi, ya’ni jonsiz tabiat shaklidagi darajasi saqlanadi.

Jonli tabiatning vujudga kelishi, o`simliklar va xayvonot olamining paydo bo`lishi, odamning shakllanishi, jamiyatning vujudga kelishi singari sifatiy o`zgarishlar esa, rivojlanishning ikkinchi turiga kiradi.

Falsafa fanida harakatning bir-biridan sifatiy farq qiluvchi bir kancha boshqa shakllari ham o`rganiladi.



Materalist bo`lgan faylasuflar harakat shakllarini turkumlaganida, quyidagi muloxazalarga tayanib ish yuritadilar:

1) harakat shakllari bir-birlari bilan sifat jixatidan farq qilib, ularning har biri materiyaning tashkiliy to`zilishi darajalarining muayyan bosqichida namoyon bo`ladi;

2) materiyaning harakat shakllari bir-biri bilan genetik jixatidan, kelib chiqishi jaxatdan ketma-ket bog`langan, ya’ni harakatning murakkabrok shakllari uning nisbatan soddarok shakllaridan kelib chiqqandir;

3) harakatning yuqori shakllari targ`ibidagi quyi shakllari uning yuqori shakllariga ham mansubdir, ammo harakatning yuqori shakli o`zidan quyi shakldagi harakatga mansub emasdir. Shu muloxazalarga tayangan holda, harakatning beshta shaklini ajratib olish mumkin. Ular — mexanik, fizik, ximiyaviy, biologik va ijtimoiy haraqatlardir.

Falsafada harakat shakllarini turkumlashning bir kancha boshqa ko`rinishlari ham bor. Ayrim olimlar harakat shakllarini har bir fanning nomi bilan bog`lash kerak, deb xisoblashadi. Bunday qarashning xatoligi shundaki, fanlarning ko`pchiligi harakat shaklini emas, balki miqdoriy munosabatlar va holatlarni aks ettiradi. Masalan geodeziya yoki geometriya, trigonometriya yoki topografiya, chizikli algebra qanday harakat shaklini o`rganadi? Kibernetika esa ham tabiatda, ham jamiyatda amal qiluvchi boshqarish jarayonlarini o`rganadi, ya’ni bu fan bitta emas, balki bir kancha harakat shakllarini qamrab oladi.

Harakat shakllarini turlash buyicha quyidagi tabiiy-ilmiy konsepsiya ham dikkatga sazovordir. Mazkur konsepsiya buyicha harakat shakllari quyidagicha turlanadi: fizik harakat (elementar zarrachalar, maydon va atomlarning harakati), ximiyaviy harakat (atomlar va molequlalarning harakati) va bunda harakatning rivojlanishi ikki yo`nalishga ajraladi, 1) harakat rivojlanishining yuqori yo`nalishida biologik harakat shakllanadi; 2) harakat rivojlanishining quyi yo`nalishida esa geologik harakat shakllanadi, biologik harakatning taraqqiyoti ijtimoiy harakatga olib boradi.

Yana bir boshqa konsepsiyada esa harakat borliqning tashkiliy to`zilish darajalariga mos ravishda turlangan. Bu konsepsiyada harakat shakllari uchta sinfga ajratiladi: notirik tabiatda — elementar zarrachalar va maydon harakati, tirik tabiatda – hayotning namoyon bo`lishi, jamiyatda – odamning faoliyati.


Download 2,41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   122




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish