Erkin umarov mahmud abdullayev

nafaqat siyosiy, 
iqtisodiy, balki 
m a’naviy m uammodir. H ar bir insonda 
tabiatga, uning 
go'zalliklari 
va boyliklariga nisbatan oqilona 
munosabatni tarkib toptirish 
bugungi 
kunning m uhim vazifasi ekanligi hech 
kimga sir emas.
Yuqoridagi fikrlarga xulosa yasaydigan 
bo'lsak, ma’naviyat 
tar- 
kibida axloqiy fazilatlar ustuvor o 'rin
egallashiga ishonch 
hosil 
qilamiz. Ayni paytda, m a ’naviyatning 
mazkur qatlamlari 
o'zaro 
uzviy bog‘liqligini ham alohida ta ’kidlab 
o'tish lozimdir. 
U lardan 
birortasi na sof axloqiy, na sof estetik, na 
sof intellektual, 
na sof 
ekologik m ohiyat kasb etmaydi.
Juda murakkab hodisa bo'lgan 
ma’naviyatni qatlamlarga 
ajratjb 
va, ayni vaqtda, uning eng asosiy, bosh 
negizini aniqlab 
olib, ay tig h

---

mumkinki, undagi o ‘zak-negiz — axloqiy-estetik va intellektual- 
ekologik kompleksdir. Demak, haqiqiy m a’naviyat — bu ezgulik va 
mehr-muhabbat, uiug‘vorlik va go‘zallik, vijdoniylik va mehr-shafqat, 
bilimga, boshqa kishilarga ham da tabiat bilan uyg‘unlikni saqlash 
g‘oyasi va tuyg'ulariga sadoqat yig‘indisidir.
Shunday qilib, biz yuqorida m a ’naviyatning tarkibini tashkil 
etadigan qatlam lar haqida um um iy m a’lum otlarni berib o ‘tdik. 
K o‘rinadiki, insonga insonlarcha m unosabat m a ’naviyatni tushu- 
nishda ju d a m uhim o 'rin tutadi, bu narsa shubhasiz, h ar b ir ja- 
miyatda am al qilinadigan ijtim oiy m unosabatlarning tizim va xa- 
rakteri b ilan belgilanadi. Shu sababli, kishilik tarix id a inson 
m a’naviyatining asosan ikki tipi yashab kelganligini ta ’kidlash 
kerak: a n ’a n av iy -d in iy m a ’nav iy at; dunyoviy, ilm iy -s in te tik
m a ’naviyat. U lard an h ar ikkisi ham k ish ilar d u n y o q arash in i 
insoniylashtirishga o ‘z ta ’sirini k o ‘rsatgan.
M a ’naviylikning yuqorida qayd etilgan tip larining h ar biri 
m a’naviyatsizlikning har qanday nam oyon b o ‘lishiga qarshi turadi 
va ular bilan kelisha olm aydi. Biz bu o 'rin d a m a ’naviyatsizlik 
tushunchasi bilan bir qatorda «aksilma’naviyat» degan tushunchani 
qo ‘llashni lozim topdik. B inobarin, «m a’naviyatsizlik» insoniy 
fazilatlarni o 'zid a gavdalantira olm aslik b o ‘lib, uning ko ‘pgina 
omillari insonning shaxsi, hayoti, xarakteri kabi subyektiv jih at- 
larga va, ayni paytda, jam iyat m a ’naviy ehtiyojlarining qay dara- 
jada oqilonaligiga bog‘liq b o ‘ladi. «Aksilma’naviyat» esa g‘ayriin- 
soniylikni ongli ravishda targ‘ib qilish, xudbin m aqsadlar yo‘lida 
insoniy fazilatlarga qarshi kurashish, bir so ‘z bilan aytganda, 
yovuzlik va m akkorlik tizim ini vujudga keltirishdan iboratdir.
Tabiiyki, aksilma’naviy hodisalar mohiyatini tushunm ay, ularga 
qarshi keskin kurash olib borm ay turib, inson va jam iyat m a’navi- 
yati sofligini saqlab b o ‘lmaydi. Shuning uchun m a’naviyat masala- 
si bilan shug‘ullanadigan har bir inson ana shunday hodisalarni 
yaxshi tushunib olishi va ularning ro ‘y berishiga yo‘l q o ‘ymasligi 
zarur. Prezidentim iz I. A. Karimov o'zining « 0 ‘zbekiston XXI asr 
b o ‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot 
kafolatlari» asarida aksilma’naviy hodisalar sifatida mintaqaviy m o- 
jarolar, diniy ekstremizm va fundam entalizm , buyuk davlatchilik 
shovinizmi, agressiv millatchilik, korrupsiya va jinoyatchilik kabi- 
larni sanab o'tadi. M asalani kengaytiradigan b o ‘lsak, aksilma’n a­
viy hodisalar quyidagilami o ‘z ichiga oladi:

---