Davlat universitetining pedagogika instituti pedagogika fakulteti

Mavzu. O‘z-o‘zini tarbiyalash va o‘z ustida ishlash. Pedagogika tajribani to‘plash tizimi.

R ej a :

1. 
   O‘z-o‘zini tarbiyalash va o‘z ustida ishlash pedagogik mahoratning asosiy sharti sifatida.
   
2. 
   Pedagogik mehnatni ilmiy tashkil etishning asosiy yo‘nalishlari. Ilg’or pedagogik tajribani o‘rganishda materiallar to‘plash.
   
3. 
   Ilg’or pedagogik tajribani o‘rganishda materiallar to‘plash. Ilg’or pedagogik tajribalarni o‘rganish va ularni qo‘llash metodlari
   

O`kituvchi o`z-o`zini tarbiyalashi uchun, avvalo o`zini atroflicha chukur o`rganishi, o`z ishidagi yutuk va kamchiliklarni ko`ra olishi kerak. O`z-o`zni o`rganish va boshka kishini anglash uchun xam zarurdir. Boshka yutuklarni o`rganmay, o`zini boshkalar bilan kiyos kilmay turib, o`zini shaxs sifatida o`rganish mumkin emas. O`zini anglash, o`zini baxolash xususiyati boshka kishilar bilan munosabat protsessida, birgalikdagi faoliyat vaktida tarkib topadi.

Pedagogik vazifasi-fakat irodaviy fazilatlar doirasini ko`rsatib berishdan, ularning muxim axlokiy prinsplari bilan ichki alokasini ochib berishdan tashkari o`z irodasini o`zi tarbiyalashga intiluvchi o`kuvchiga yordam berish, irodaviy fazilatlarni rivojlantirishning kanday usullari kam samarador va kaysi birlari jiddiy yordam bermasligini ko`rsatishdan iboratdir. Agar pedagogik adabiyotda ta`rif-tasvirlanayotgan yoshlar kullayotgan sodda va yasama usullarga e`tibor beradigan bo`lsak, yana xam muximdir. O`kuvchilardan biri «sabr-tokatini rivojlantirish» uchun kinokomediya ko`rsatilayotganda kulmaslikka xarakat kildi, kimdir ko`lini pichok bilan kesda yoki kaniz bo`ylab sayoxat kildi va xakozo? Irodani mustakil tarbiyalashning ana shu usullari samarasizligi eng avvalo shundaki, o`spirin bir laxzalik «irodaviy xatti-xarakat» ni amalga oshirib, o`zining irodasi kuchli ekanligi to`grisidagi fikrni tasdiklay oladi. Aslida esa irodani kundalik xayotda, o`kishda va birinchi navbatda uchraydigan kiyinchiliklarni muntazam ravishda bartaraf etish ni tashkil etadi. Buning ustiga mexnat, o`kish, sport faoliyatining xar bir dakikasi irodani chiniktirish uchun o`kuv, mexnat va boshka faoliyatni amalga oshirishga xalakit beradigan bir dakikalik istaklarni bartaraf etish uchun sharoit yaratadi.
Eng avvalo o`kituvchi o`zida pedagogik kobiliyatning kanday xislatlari borligini o`rganishi kerak. Pedagogik faoliyatga muxabbati yuksak o`kituvchi ishga chin ko`ngildan berilib ishlaydi, xech kanday formalizmga yo`l ko`ymaydi. O`z kasbini sevgan o`kituvchi doimiy ravishda goyaviy-siyosiy saviyasini oshirish va bilim doirasini kengaytiradi, o`z predmetini chukur bilish ustida kunt bilan ishlaydi.
Ma`lumki, insoniyat kamolotga chorlovchi imkoniyatlari shunchalik kupki, ularga erishish maksadlari intilishida sabr-tokat bilan uz ustida ishlash orkali erishishi mumkinligini tarixiy faktlarda kuramiz.
Buyuk nemis pedagogi D. Disterverg xar bir ukituvchi uz-uzini tarbiyalashni uz oldiga sharafli vazifa kilib belgilashi lozim.
Rus pedagogi A.B. Lunacharskiy; «Pedagog uzida insoniyat idealini shakllantirishi lozim» -degan edi.
Aynan insoniyatning guzal fazilatlarini uzida shakllantirish xar bir pedagogning kasbiy tayorgarligining poydevorini tashkil etadi. Ushbu poydevorda pedagogning kasbiy maxorati uz ustida ishlash tufayli kundan-kunga usib borishi mumkin.
A.S. Makarenko kasbiy takomillashtirish masalasida shunday degan edi. «Men pedagogik talantga ega edim. Pedagogikaga kutilmaganda kirib keldim va urgandim. Men uz ishimning ustasi darajasida kutarildim Uz ishimning ustasi darajasiga xar bir intiluvchi pedagog erishishi mumkin.» Bunda unga yordam berishi, uzi ustida ishlash asosiy rol uynaydi.
Otto Yulyevich Shimit umrining xar bir dakikasidan sermaxsul foydalanadi. Yerning va sayyoralarning paydo bulishi nazariyasining asosi. U uz- uzini tarbiyalash bilan shugullanib,inson imkoniyatlari keng ekanligini isbotladi. A.A Lyubishev, shunday degan, inson uchun yomon, bush, ortikcha vakt bulishi mumkun emas. U uz umrining dakikalarini ongli xolda xisoblashdan kurkmas edi.
K.D Ushinskiy uz-uzini tarbiyalash orkali kuydagilarga erishdi.
xotirjamlik 2) suzda ishonch va tugrilikka. 3) xatti-xarakatga muloxaza bilan yondoshish 4) katiylik 5) uzi xakida sababsiz biror ogiz gapirmaslik. 6.) lozim narsalardangina foydalanish. 7) xar kuni kechasi uziga uzi xisobot berish. 8) biror marotaba maktanmaslik.
Shuni aytish joizki, kuplab insonlar uzining bebaxo vaktini bekorga utkazib yuboradi.
Inson uz odatlarning bir xillik kun tartibi xukimronligi ta`siriga kirib, uzining rejalarini keyingi kunga yoki xaftaga yoki yillarga koldira boshlaydi. Uz-uzini ishontirish, sobit kadam iroda orkaligina uzining kobiliyatlarini namayon etishga erishish mumkin. Uzini tarbiyalashning psixologik sharoitlardan biri uz-uzidan norozilik bulib, uni L.N. Tolstoy, «. . . Men telba, uzgalarga kizigi yuk, chidamsiz va bolalardek uyalchanman».
Uz-uzini tarbiyalash uz faoliyatini taxlil kilishdan va uz shaxsini takomillashtirishdan boshlanadi. Ukituvchi uz ustida ishlashi, uz-uzini tarbiyalashda kuydagi uslublardan foydalanadi:
Uz-uzini bilish:
a) uzini kuzatish.
b) uzxarakatlarini taxlil etishi.
v) uz-uzini sinashi.
g) urtoklarining fikrini tushuna olish
Uziga baxo berish:
a) uzini kuzatish.
b) uziga xarakteristika berish.
v) uz-uzini takdirlash.
Uz-uzini tarbiyalash tashabbuskorlik va mustakillikka undaydi. Uz shaxsiy fazilatlarini taxlil kilishga, xatti-xarakatlarini uylashga urgatadi. Uz-uzini nazorat kilish uchun uzining yurish-turishi, intizomi, ijobiy odatlarining ortib borishi va aksincha, salbiy odatlarining kamayib borishini kuzatib boradi. Uz-uzini baxolash ukituvchini, uz imkoniyatlarini baxolashda, uzidan konikish xosil kilishda yordam beradi.
Ukituvchi uz-uzini
Tarbiyalash bilan birga uz ustida tinmay ishlab, uzining goyaviy-siyosiy ongini doimiy ravishda ustirib va pedagogik maxoratini takomillashtirib boradi.
M.I.Kalinin ukituvchilarga karata shunday degan edi: «Ukituvchi uzini butun kuch-kuvvatini, imkonini, uzida bor xamma kimmatbaxo narsalarni uz ukuvchilariga, xalkka beradi. Ammo, urtoklar, agar siz uzingizda bor narsalarning xammasini bugun, ertaga, indinga bersangiz-u, lekin uzingizda bunda uz bilimlarigazni , uz kuchingizna, uz kuvvatingizni yana va yana tuldirib bormasangiz, u xolda uzingizda xech narsa kolmaydiku, axir. Ukituvchi, bir tomondan, uzida borini beradi, ikkinchi tomondan, xuddi gubka kabi uziga xalkdan, xayotdan, fandan xamma yaxshi narsalarni olib xazm kiladi va bu xamma yaxshi narsalarni yana yangidan bolalarga beradi».
3.reja. Ilgor ukituvchi xamma vakt pedagogika soxasidagi yangiliklarni bilishga intiladi, boshka ukituvchilarning tajribalaridan foydalanishga xamda uz shaxsiy tajribalaridan foydalanishga, xamda uz shaxsiy tajribalarini umumiylashtirishga xarakat kiladi.
Agar shaxs izlansa, uz kobiliyatlari ustida ishlasa, uzidagi yaxshi fazilatlarni kamol toptirsa, uning obrusi, mavkei xam shu darajada yuksaladiva doimo el nazarida buladi. Ukituvchi uzida kuzatuvchanlikni, gamxurlikni tarbiyalashi lozim. Ukituvchining mustakil bilim egallashi va malakasini oshirishi zaruriy shartlardandir. Shark mutafakkirlari ukituvchi uzi ukib tursagina – ukituvchi bula oladi, agar ukishni tuxtatib kuyar ekan, unda ukituvchilik xam uladi, deb xakkoniy aytganlar.
Iroda va xarakterni shakllantirishda uz-uzini tarbiyalash. Ukituvchilik faoliyatida ukituvchi xarakteri muxi axamiyat kasb etadi. Bunda iroda, xis-tuygularini boshkarish katta axamiyat kasb etadi. Uzini-uzi tarbiyalash ma`lum natijalarga olib kelishi lozim. Bunda: uzini idora eta olish, yaxshi kayfiyat, uziga buyruk berish, ishontirish, shaxsiy rejimga rioya kilish va uz koidasiga ega bulish.
L.N.Tolstoy uz-uzini tarbiyalashda kuyidagi koidalarga amal kilar edi. Nima belgilasa xech narsaga karmay tezkorlik bilan bajarar. Nimani bajarsa yaxshi bajar. Doimo akliy, uz imkoniyati doirasi asosida faoliyat kursatishga xarakat kilardi».
V.SHekspir shunday yozgan edi. «Uyku ona tabiatining garoyib, shirin taomidir tanavvul kilish me`yorini bilish lozim».
Uz-uziga buyruk berish, uz-uzini tarbiyalashning muxim usullaridan biri. Masalan, A.Meresyev «Olga, olga chidash kerak!» . . .
U.G.Shuls faraziga kura uz-uzini tarbiyalash programmasi (dasturi):
Bir kunlik yoki xaftalik ish rejasini tuzish, uni bajarish;
Umidsizlikka tushmaslik, kamchilikdarni bartaraf etish;
Uziga, muvaffakiyatga ishonish;
«Men uzimga ishonaman», «Men buni kilishni xoxlayman», «Men kila olaman» kabi uz-uzini ishontirish formulasini kullash.
Uzini tarbiyalash:
Jiddiy, uylab ish kurish;
Ma`ruza, seminar darslarida e`tiborsizlikka berilmaslik;
«Men dikkat bilan eshityapman», «Mening dikkat e`tiborimda» formulasini kullash.
Uz-uziga buyruk berish. «Pedagog fikrini kuzatib borish lozim».
Uziga-uzi xisobot berish, kun yoki xafta yakunini kilish.
Uzini tutish: (tashki kurinish mdaniyati).
a) tugri.
b) tugri, erkin utirish.
v) yigilgan, ishchan xolat.
Pedagogik mulokot madaniyati.
Mulokot jarayonida bosik, samimiylik kayfiyatida bulish.
a) suxbatdoshni eshitish madaniyati.
b) savollar bera olish.
v) suxbatdoshni fikrini eshitish va taxlil kila olish.
g) boshkalar bilan ilk munosabatni urnatish malakasi.
d) boshkalarni tushunish malakasi.
ye) vaziyat jarayonida anglay bilish malakasi.
Kuz orkali aloka urnatishga xarakat kilish.
a) siz auditoriyaga karab dars olib boryapsizmi?
b) eshituvchilarning xolatini, ta`sirchanlikgini anglash, kura bilish.
Uz mulokoti, xikoyasi bilan kiziktira olishning xususiyatlari:
a) Auditoriyada erkin ma`ruza ukish yoki ta`lim mazmunini konspekt yordamisiz bayon eta olish xususiyati.
b) tashki kurinishining samimiy mulokatga xozirligini ifodalay olish xolati.
v) Uzining munosabatini vokelikda aks ettirish.
Xulosa, ma`lumki, jamiyat tarakkiyotida ta`lim-tarbiya, uning mazmunini, maksad vazifalari muxim axamiyat kasb etadi. Xar bir tuzim ijtimoiy-iktisodiy siyosiy tarakkiyot uz yunalishini belgilashda yosh avtorga nimani ukitish kerak? Kanday ukitish lozim? Kimlar ukitishi kerak? Kabi savollar jamiyat oldidagi kundalang kuyiladigan savollarga javob izlab kelingan. Mazkur savollarga javob topish, ya`ni ta`limni yangilash, uning tizimini, mazmunini kayta kurish, yangi xolatga yunaltirish Respublikamizning ustivor yunalishlaridan biridir. Albatta, bu yunalish keng kamrovli, boskichma-boskich ravishda amalga oshiruvchi jarayondir.
Yoshlarda mustakil ravishda bilim olish va uni xayotga kullash kunikmalarini xosil kilish, axlok va odobni yaxshilash zarurati talabalik davrida shakllanadi.
Yoshlarni talaba bulganiga kadar ota-onasi, maktab ukituvchilari, karindosh-urugi, maxalla-kuy nazorat kilib borsa, talaba bulgandan keyin bu nazorat susayib ketadi. Bu xolatni talabaning uzi anglab yetishi lozim, shundan keyin boshkaruv nazariyasining asosiy tamoyili, tushuncha va koidalarini egallagan xolda uzini-uzi tarbiyalay boshlashi kerak.
"O'zing ustida ishla, - deb yozadi A.I., Kochetov, -u kishidan aniq va aniq maqsadlarga, butun hayotining mustahkam tashkilotiga, doimiy irodali harakatlarga va o'z-o'zini tarbiyalash usullaridan foydalanish qobiliyatiga ega bo'lishni talab qiladi ... O'z-o'zini tarbiyalash inson nima qilmoqchi (maqsad) va nimaga erishishni xohlaganini aniq belgilab qo'ygan paytdan boshlanadi. maqsadlar (kelajakda ideal, o'zini o'zi tasvirlash). Shunday qilib, u hozirgi paytda nima ekanligini bilishi kerak. "
O'z-o'zini tarbiyalash maqsadi odamni o'zi ustida ishlashga undaydigan motivlardan va insonning xohish-istaklaridan kelib chiqadi. Maqsadsiz hech qanday biznesni boshlash mumkin emas, shu jumladan o'z-o'zini o'qitish.
Ammo, albatta, kuchli vazifalarni belgilash uchun sog'lom fikrga ega bo'lish kerak. Aks holda, amalga oshirib bo'lmaydigan, amalga oshirilmaydigan umidlar teskari ta'sirga, o'z-o'zidan shubhaga olib kelishi mumkin.
Har birimiz kuchaytirilishi kerak bo'lgan belgilar ro'yxatini va zaiflashishi yoki yo'q qilinishi kerak bo'lgan belgilar ro'yxatini tuzishimiz mumkin.
Kamchiliklarni bartaraf etish, shuningdek, xarakter va qobiliyatlarning istalgan fazilatlarini rivojlantirish, o'z-o'zini tarbiyalashning maqsadi bo'lishi mumkin.
Bularning barchasi, albatta, puxta o'ylashni, taklif qilingan maqsadning muhimligini isbotlash uchun dalillarni qidirishni va barcha ijobiy va salbiy tomonlarini puxta o'ylab topilgan va aqliy jihatdan shakllantirilmaguncha tortishni talab qiladi. Ushbu maqsad bir necha kun davomida baland ovozda gapirish yoki o'zingizning ongingizga singib ketguncha foydalidir.
So'nggi tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, agar o'z-o'zini o'qitish eng muvaffaqiyatli bo'lsa,

• 
  maktab o'quvchilari shaxsiyatini yaxshilashga intilishadi;
  
• 
  o'z-o'zini tarbiyalash usullari va vositalarini bilish;
  
• 
  jamoada talabalarning o'z-o'zini tarbiyalash bo'yicha aniq tashkil etilgan faoliyati.
  

Pedagogika fani axloqiy o'zini o'zi tarbiyalashning eng muhim yo'llarini ochib berdi.Bu introspeksiyadan boshlanadi va ularning shaxsiyatini yaxshilash istagi.
Shu bilan birga, o'z-o'zini tarbiyalashning batafsil dasturini tuzish va aniq nimaga erishish kerakligini aniqlash kerak.. Albatta, sodda dasturlardan boshlagan ma'qul, masalan: qasam ichadigan so'zlarni ishlatishdan xalos bo'lish; Shoshqaloq harakatlar qilmang; suhbatdoshni suhbatga xalaqit beradigan yomon odatdan qutulish; har doim so'zingizni saqlang va hokazo
Dasturlar, o'z-o'zini o'qitish tajribasiga ega bo'lishlari bilan, tabiiyki, yanada murakkablashishi, takomillashishi va yanada mustahkam bo'lishi kerak. Bir paytlar L.N. Tolstoy:"Hayotimda men uchun eng muhim narsa bu uchta asosiy illatni tuzatishdir: beparvolik, jahldorlik va Leni."
O'z-o'zini tarbiyalashga intilayotgan K.D. Ushinskiy o'zi uchun alohida rivojlandiuning o'zini rivojlantirish dasturi sifatida ishlaydigan qoidalar:
Hech bo'lmaganda tashqi xotirjamlik.
So'zda ham, ishda ham to'g'rilik.
Harakatning puxta o'ylanganligi.
Qat'iylik.
O'zingiz haqingizda biron bir so'zni keraksiz gapirmang.
Vaqtni behush sarf qilmang; nima bo'lishini emas, xohlaganingizni qiling.
Sarf qilish ehtirosiga emas, balki faqat kerakli yoki yoqimli narsalarga sarflash.
Har oqshom, ularning harakatlariga sodiqlik bilan hisobot bering.
Hech qachon, nima bo'lganini ham, bundan keyin ham bo'ladigan narsani maqtamang.
Ushbu jurnalni hech kimga ko'rsatma.
Shaxs tomonidan ishlab chiqilgan o'z-o'zini rivojlantirish dasturlari va qoidalari katta ahamiyatga ega. Terminologiyada akademik P.K. Anoxin, ular "harakat qabul qiluvchisi" funktsiyasini bajaradilar (lotincha "aktseptor - qabul qilish"),yoki taqqoslash va boshqarish mexanizmi ushbu dasturni amalga oshirish uchun qoidalar va shu bilan insonning o'z ustida ishlashga bo'lgan harakatlarini rag'batlantiradi. O'z-o'zini tarbiyalash dasturi, xulq-atvor qoidalari qanchalik batafsil va aniq ishlab chiqilgan bo'lsa, o'zingizning ishingiz shunchalik samarali bo'ladi.
O'z-o'zini o'qitish dasturini rejalashtirishda uning usullarini ham aniqlash kerak.. Bularning eng muhimlari: a) o'ziga ishonish, b) o'zini o'zi majburlash, c) o'zini tanqid qilish; d) o'zini boshqa bir odamning mavqeiga etkazish (empatiya, yunoncha. Empatea - hamdardlik), e) o'zini o'zi majburlash (o'zini o'zi boshqarish), g) o'zini o'zi jazolash va boshqalar. Ushbu usullarning har birining mohiyati nimada?
O'z-o'zini ishontirish usuli. Buning mohiyati shundaki, talaba o'z kamchiliklarini, masalan, so'zini tuta olmasliklarini aniqlagan holda, bu kamchilikni engib o'tish zarurligiga o'zini ishontiradi va bu bilan cheklanmaslik kerak.aqliy o'ziga ishonish. Talaba o'zini ovoz chiqarib ishontirganda, bu yanada samarali bo'ladi, ya'ni. bir necha bor ayting: "Bir so'z berish yaxshi emas va uni saqlamaslik", "Biz har doim so'zimizni saqlashga harakat qilishimiz kerak" va hokazo.
Professor S.Ya.Doletskiy o'z-o'zini rivojlantirish dasturini talaffuz qilishning muhim roli haqida yozgan. "Men ishonaman, - deb ta'kidladi u, - o'z-o'zini tarbiyalash jarayonining asosi o'z-o'zini hurmat qilishdir. Biz shifokorlar aytganidek, o'z xususiyatlarimizni, harakatlarimiz, odatlarimizni aniq baholashimiz, tashxis qo'yishimiz kerak. Siz yaxshi va yomon deb hisoblagan narsalaringiz ro'yxatini tuzishimiz kerak." Va siz ko'pincha kamchiliklaringiz haqida gapirishingiz kerak. Ha, ha, shunchaki ayting! Rostini aytadigan bo'lsak: oxir-oqibat biz o'zimizni biron bir xatti-harakatimiz uchun ayblaymiz, lekin o'zimizni aqliy ravishda mahkum qilamiz. o'zingiz. o'zingizni kechirish qiyinroq. "
Avtomatik taklif qilish usuli. Uning mohiyati, insonning o'zi o'zining ruhiyatiga va his-tuyg'ulariga ta'sir ko'rsatishga intilishida, u o'zi, odatda, o'zini qanday tutishi yoki qanday harakatlar qilmasligi haqida ovoz chiqarib ilhomlantiradi. Masalan, sharmandalikka chek qo'yishga qaror qilgan talaba ovoz chiqarib: "Men hech qachon yomon so'zlardan foydalanmayman", "Men yomon tilga yo'l qo'ymayman", "Yomon so'zlar ulardan foydalanganni sharmanda qiladi" va hokazolar bilan o'zini ilhomlantiradi. Bunday o'zini o'zi gipnoz qilish, bu kamchilik bartaraf etilgunga qadar amalga oshirilishi kerak. Avtomatik taklifning ta'siri talabaning ongi va his-tuyg'ulariga kirib, uning xulq-atvorini belgilashiga bog'liq.
O'z-o'zini majburlash. Ushbu usul o'z-o'zini ishontirishga juda yaqin. Uning mohiyati shundaki, talaba o'zi yoki boshqa kamchiliklarni engib o'tishni yoki biron bir ijobiy fazilatni, masalan, matematikadan va tillardan aniq uy vazifasini ishlab chiqishni o'z oldiga maqsad qilib qo'ygan bo'lsa, shoshilmaslik, o'qituvchi tomonidan qo'yilgan vazifalarni bajarish tartibini o'ylab topishga majbur qiladi. xatolar va tuzatishlar oldini olish uchun mashqlar. Bunday majburiyat ongga singib ketishi uchun bir necha bor takrorlanishi kerak. Bunday holda, bu o'quvchini belgilangan maqsadga erishishga undaydi va tegishli odatni shakllantirishga hissa qo'shadi.
O'z-o'zini tanqid qilish usuli. Uning mohiyati shundaki, u yoki bu kamchilikni aniqlagan va uni bartaraf etishni o'z oldiga maqsad qilib qo'ygan talaba, uni iloji boricha tezroq bartaraf etish uchun irodali kuchlarini safarbar qilish uchun o'zini tanqid qilish bilan shug'ullanadi. Masalan, darslik va daftarlarga, shuningdek uning tashqi ko'rinishiga nisbatan beparvolikka e'tibor qaratgan maktab o'quvchisi: "Men qanchalik ahmoqman! Sinfda ular menga kulishadi. E'tiborsizlik madaniyat etishmasligining belgisidir" va hokazo. d. Tabiiyki, bunday o'zini tanqid qilish maqsadga erishilgunga qadar amalda bo'lishi kerak.
Empatiya usuli yoki o'zingizni boshqa odamning mavqeiga topshirish, o'z his-tuyg'ulariga achinish. Bu usul odamlarga sezgirlikni, o'zaro yordamga bo'lgan xohishni o'z-o'zini tarbiyalashda juda yaxshi. Uning mohiyati ismning o'zida aks etadi. O'z-o'zini tarbiyalash jarayonida o'quvchi ijobiy fazilatlarni rivojlantiradi va salbiy narsalarni engib, o'zini boshqa odamning mavqeiga qo'yadi, his-tuyg'ulariga achinadi va shu bilan o'zini o'zini takomillashtirishga chorlaydi. Masalan, o'quvchi odamlarning adovati, jirkanchligi, qo'polligi va his-tuyg'ularini qanday his qilishini ko'rganida, u bu kamchiliklarni qanday engish kerakligi haqida o'ylaydi.
O'z-o'zini boshqarish yoki o'z-o'zini buyurtma qilish. Bu o'z-o'zini tarbiyalashning juda samarali usuli. Bu talaba muayyan xatti-harakatlar qoidalarini, masalan, ertalab soat ertalab soat 7 da turishni aniqlagan hollarda qo'llaniladi, ammo ushbu qoidaga rioya qilish uchun etarli iroda kuchi mavjud emas. O'z-o'zini boshqarish yoki o'z-o'zini tartibga solish - bu shunchaki nuqta. Belgilangan vaqtda uyg'onganingizdan so'ng, talaba ovoz chiqarib yoki o'ziga quyidagi so'zlarni aytib, yotog'idan chiqib ketishga majbur qilishi kerak: "Darhol turing! Yolg'on gapirishni bas qiling. 7 soat." Ushbu usul talabalar ixtiyoriy ravishda harakat qilmasa, boshqa holatlarda qo'llanilishi kerak.
O'z-o'zini jazolash usuli. Nomidan ko'rinib turibdiki, bu o'z-o'zini tarbiyalash jarayonida inson o'zi belgilagan xatti-harakatlar qoidalaridan ma'lum bir og'ishlarni keltirib chiqarganda qo'llaniladi. Bunday og'ishlarni aniqlagan holda, o'ziga nisbatan ba'zi bir sanktsiyalarni qo'llash va bu yoki boshqa jazoni qo'llash kerak.
Nazorat shakli - bu o'z-o'zini hisobot berish va o'zini tekshirish. O'z-o'zini hisobot avval do'stlaringiz, sinfdoshlaringiz oldida, keyin esa o'zingizning oldida amalga oshirilishi mumkin.
O'z-o'zini tarbiyalashda axloqiy tarbiya muhim ahamiyatga ega. Talabalar bilan
Ular o'z-o'zini tarbiyalashning ushbu vositasiga qiziqishadi va undan bajonidil foydalanadilar. Ular
Ular yotishni xohlasalar, o'zlarini to'shagidan chiqishni, dush qabul qilishni,
O'yinni to'xtating va buni bajaring. Biroq, ko'pincha maktab o'quvchilari bir marta sodir bo'ladi
o'z-o'zidan buyurtma berish orqali ular tezda rad etishadi. O'qituvchi kerak
Vaqti-vaqti bilan o'quvchilarning o'zini takomillashtirishni qanday ishlatishini tekshiring
Sizning shaxsingiz.
O'z-o'zini tartibga solish bilan bir qatorda axloqiy tarbiyada ham keng qo'llaniladi
o'zini o'zi majburlash. Bu ichki ishonch bilan qabul qilinadi va muhim bo'lishi mumkin.
o'z-o'zini tarbiyalash motivi.
O'quvchilarning axloqiy g'oyalarini shakllantirishda o'qituvchi muhim o'rin tutadi.
O'zining barcha ishlari bilan u atrofdagilarning xatti-harakatlarini tahlil qilishni, haqiqiy axloqni soxta, g'ayratli narsalardan ajratib turishni o'rgatadi.
Axloqiy o'zini o'zi tarbiyalash shaxsning axloqiy rivojlanishini rag'batlantiradi.
O'z ustida ishlashning bir usuli,rejalar tuzmoqdao'z-o'zini o'qitish jarayonini aniq rejalashtirishga imkon beradigan dasturlar. O'z-o'zidan ishlashni mustaqil rejalashtirish muayyan ko'nikmalarni talab qiladigan murakkab jarayon, shuning uchun yo'naltirilgan pedagogik rahbarlik zarur.
Muammo ustida ishlash bosqichlari.
Ushbu rejadagi maqsadli ish bizga o'z-o'zini tarbiyalashni boshqarish jarayonida quyidagi bosqichlarni ajratishga imkon berdi:
I bosqich - talabalarni o'zlarini rivojlantirishga, rivojlanishga intilish
ijobiy shaxsiy fazilatlar, salbiy narsadan xalos bo'lish
fazilatlari.
II bosqich - talabalarga o'zlarini baholashda, tahlil qilishda yordam berish
hayot, ularning ijobiy fazilatlari va kamchiliklarini bilish
talabalar yaxshilanishni istashlari sharti bilan).
III bosqich - o'z-o'zini o'zi o'qitish dasturini ishlab chiqishga ko'maklashish (bilan)
agar maqsad qo'yilgan bo'lsa va talaba nimani tarbiyalash kerakligini bilsa
o'zingiz va nimadan xalos bo'lish kerak).
IV bosqich - Talabalarni o'z-o'zini o'qitish usullari va misollari bilan qurollash
kerakli xususiyatlarni rivojlantirish uchun mashqlar, tadbirlar tashkil qilish
xarakteri, shaxsiy xususiyatlari.
V bosqich - o'z-o'zini boshqarish.
Uning tarkibiy qismlarini o'z-o'zini tarbiyalash jarayonining tuzilishi:

• 
  tanqidiy tahlil qilish, kamchiliklarni baholash va o'z-o'zini tarbiyalashning aniq maqsadini belgilash;
  
• 
  o'z-o'zini o'qitish dasturini ishlab chiqish;
  
• 
  uning usullarini aniqlash;
  
• 
  avtoulovlarni o'qitish, ya'ni. shaxsning o'ziga to'g'ridan-to'g'ri ishlashi;
  
• 
  o'zini boshqarish
  

O'z-o'zini tarbiyalash va o'z-o'zini tarbiyalash har doim shaxsning o'zini yaratishiga yordam bergan. Ammo "Men" ni yaratish juda osonmi?
O'zingizda qanday ishlash kerak?A.I. Kochetov o'z ishida talabalarga o'zlari uchun o'ziga xos ish rejasini taklif qiladi. (1-ilova)
Xulosa
O'z ustida ishlash bu odam nimaga qodirligini anglatadi. Albatta, bu mashaqqatli ish, lekin o'zingizni va hayotingizni yaratishga muvaffaq bo'lganingizdan qanday baxt va g'urur.