Дала экинларининг асосий зараркунандалари

Парвона чирилдоқ
(Oecanthus turanicus Uv.)
Зарари. Парвона чирилдоқ Марказий Осиёда асосан баҳори кунжут экинларини зарарлайди; бироқ, лалмикор ерларга ёндош ғўза экинларига ҳам бир қадар зарар етказиши мумкин. Бу чирилдоқ тухум қўйгичи билан ўсимликларнинг шох ва пояларини тешади, натижада шох-пояларнинг учларидаги барглар, шона-ғунчалар, гуллар ва кўсаклар тўкилиб кетади, ёки кўсаклар муддатидан илгари очилади. Бу чирилдоқ каноп, беда, канакунжут экинларини ва токнинг ёш новдаларини ҳам зарарлаши аниқланди.
Тарқалиши. Парвона чирилдоқ Марказий Осиё, Кавказ орти ва Мисрда учрайди.
Таърифи. Танасининг узунлиги (қанотларидан ташқари) 12—15 мм келади. Қанотлари қоринчасидан узунроқ. Кейинги қанотлари қанотустлигидан ташқарига чиқиб туради. Танасининг ранги оч сариқ, ёки салгина кўкиш. Эркагининг қанотлари сербар, тиниқ, равшан кўриниб турадиган кўндаланг томирчалар билан қопланган. Қанотларининг учларига яқин қисми кенгроқ ва учлари тўмтоқ бўлади. Урғочисининг қанотлари камбар ва хира. Муйловлари жуда узун ва ингичка, орқасининг олд қисмининг бош томони тор ва охирги томони бирмунча кенгроқ бўлади.
Тухум қўйгичининг ранги қора ва учи кенг. Тухуми оқ, узунлиги 4 мм га яқин, ингичка, чузинчоқ, салгина букилиб туради.
Личинкалари вояга етган чирилдоқлардан кичкиналиги ва қанотсиз бўлиши билан фарқланади.
Ҳаёт кечириши. Бу чирилдоқ ўзи шикастлаган ўсимлик поялари ичида тухум ҳолатида қишлайди, личинкалари кўкламда тухумдан чиқади. Личинкалари ҳам, худди вояга етган чирилдоқлар сингари, ўсимлик барглари билан озиқланади, баргни тешади ва барг бандларини кемиради, чирилдоқ ҳам, личинкалари ҳам баъзан ўсимлик битлари ва капалак қуртчалари билан озиқланади.
Вояга етган чирилдоқлар майнинг иккинчи ярмида — июн бошида пайдо бўлади.
Бу чирилдоқ қанот чиқариши биланоқ ҳар хил ёввойи ўт ҳамда экинларнинг поя ва шохларига тухум қўя бошлайди.
Урғочиси ўсимлик поясида қатор қилиб иккитадан бир нечтагача тешиклар очади, ҳар бир тешикка 1 ёки 2—3 та тухум қўяди. Бир вақт бир туп кунжутда 300 тагача тешик топилган эди. Тухумларини кўпинча кунжутга (Родионов), янтоқ, олабута ва қизилмияга қўяди. Урғочиси одатда ҳар бир тешик атрофида поянинг кичик участкасини кемиради ва тешикчаларни қўшимча безларидан чиқарилган оқиш модда билан беркитади. Бу чирилдоқ ғўза, каноп ва кунжут экинларига анча қаттиқ зарар етказади.
Кураш чоралари. Далалар ғўзапоя, кунжут пояси ва бошқа ўсимлик қолдиқларидан ўз вақтида тозаланади. Экинлар яқинидаги бегона ўтлар куз ёки кўкламда йиғиб олинади ва куйдирилади. Шу билан бирга ғўза, кунжут ва бошқа экинларга зарар етказадиган ғўза цикадасининг маконини, яъни янтоқни августгача тамоман йўқотиш зарур.