Conference Paper

Фойдаланилган адабиётлар: 
1. Йўлдошев Ж.Г., Усмонов С.А., “Педагогик технология асослари”-Тошкент. 2001 йил. 
2. Сайидахмедов Н. “Янги педагогик технологиялар” –Тошкент. Молия, 2003 йил. 
3. М.Камолдинов. , Б.Вахобжонов, “ Инновацион педагогик технология асослари” – 
Тошкент. Талқин 2010 йил. 
OLIY TA’LIM MUASSASALARIDA MATERIALLAR QARSHILIGI FANINI 
O’QITISHDA INFORMATSION TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH 
SAMARADORLIGI. 
Ulugov B.Dj.
TDTU Termiz filiali 
Ta'lim jamiyat ehtiyojlariga javob beradigan ijtimoiy institut bo'lib, jamiyatning omon 
qolishi va rivojlanishi uchun zarurdir. Bu nafaqat keng qamrovli, barqaror va mukammal 
bo'lishi kerak, balki tez o'zgarib turadigan va oldindan aytib bo'lmaydigan globallashgan 
dunyoning tahdidlariga javob beradigan doimiy ravishda rivojlanishi kerak. O'zbekiston 
Respublikasi xalq xo'jaligida ko'p yillar davomida zamonaviy axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalarini jamiyatning turli sohalariga joriy etish bo'yicha yuqori istiqbolli loyihalarni 
amalga oshirish muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda. Bu yo'nalishda amalga oshirilayotgan 
keng ko'lamli ishlar, avvalambor, mamlakatda ijtimoiy-iqtisodiy va demokratik islohotlar 
samaradorligini oshirishga qaratilgan. 
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo'shma 
majlisida O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev quyidagilarni ta'kidladi: 
"Zamonaviy sharoitda ilg'or axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish 
masalalari ustuvor ahamiyat kasb etmoqda. Tasdiqlangan Milliy dasturga muvofiq, 
telekommunikatsiya 
texnologiyalari, 
tarmoqlari 
va 
aloqa 
infratuzilmasini 
yanada 
rivojlantirishni ta'minlash, "elektron hukumat" ning axborot tizimlari va ma'lumotlar 
bazalarining ishonchli komplekslarini yaratish zarur [3]. Zamonaviy axborot texnologiyalari, 
turli xil usul va vositalarga, jumladan, so'nggi video texnologiyalarga, ofis uskunalariga, 
tarmoq texnologiyalari vositalariga, kuchli multimedia o'quv majmualariga ega bo'lib, o'quv 
jarayonini yuqori texnik va uslubiy darajada o'tkazishga imkon beradi va shu bilan 
mashg'ulotlar samaradorligini sezilarli darajada oshiradi. Shu bilan birga, o'quv jarayoniga 
eng yangi axborot texnologiyalarini joriy etish jarayoni muvaffaqiyatli rivojlanishi, samarali 
bo'lishi va ko'plab asosiy fanlarga ta'sir qilishi uchun apparat va dasturiy ta'minotning 
mavjudligi etarli emas [1].
Shuni ta'kidlash kerakki, turli xil fanlar bo'yicha o'quv jarayonini kompyuterlashtirish zarurati 
bir xil emas. 
O'quv dasturidagi fanlar soni talabalar soniga va universitet o'qituvchilarining soniga 
bog'liq emas. Shu bilan birga, har bir o'qituvchiga to'g'ri keladigan fanlarning soni 
o'qituvchilar soniga teskari proportsionaldir. Bunday universitetlarda o'qituvchilar juda ko'p 
sonli turli fanlarga xizmat qilishlari kerak va shu sharoitda o'quv dasturlaridan foydalanishga 
o'tish, ularni tegishli ma'lumot va uslubiy tarkib bilan to'ldirish uchun har bir fanni chuqur 
uslubiy rivojlantirishga e'tibor qaratish juda qiyin. 
Materiallarning qarshiligi - bu o'quv jarayonida axborot texnologiyalari turli 
elementlaridan eng keng va xilma-xil foydalanishga imkon beradigan fan bo’lib, bunday 

---

Техник ва технологик фанлар со
ҳ
аларининг инновацион масалалари. ТДТУ ТФ 2020 
33 
vositalardan biri bu muhandislik dasturlaridir. Materiallar qarshiligi muammolarini hal qilish 
uchun mo'ljallangan dastur modullari bilan jihozlangan ko'plab dasturlar mavjud. Misol 
tariqasida, Autodesk Inventor dasturiy ta'minot to'plami yordamida "Materiallar qarshiligi" 
fanining muammolarini hal qilishni ko'rib chiqamiz. Taklif etilayotgan dastur bir nechta 
dasturiy modullarini o'z ichiga oladi, ulardan Autodesk Inventor Simulation biz uchun eng 
qiziq. Ushbu modul konstruksiyalarning mustahkamligini hisoblash va deformatsiyalanadigan 
qattiq jismlar muammolarini hal qilish imkonini beradi. Materiallarning qarshiligi - bu barcha 
texnik mutaxassisliklar talabalari tomonidan o'rganiladigan muhandislik fanidir. Bu fanni 
o’qitish jarayonida muhandislik datsurlari (Autodesk Inventor, Solid Works, AutoCAD, 
Kompas 3D, va h.kz) dan Autodesk Inventor amaliy dasturidan foydalansak bo’ladi. Hozirda 
ushbu dastur oliy o'quv yurtlari tomonidan o'quv jarayonida keng qo'llanilmoqda.
Xususan, tayyorlash yo'nalishiga qarab, ushbu dasturni turli fanlarni o'rgatishda 
qo’llashimiz mumkin: informatika, muhandislik grafikasi, kompyuterli loyihalash, mashina 
detallari, mashina va mexanizmlar nazariyasi; shuning uchun, qoida tariqasida, 
materiallarning qarshiligini o'rganishni boshlagan talabalar allaqachon uch o'lchovli 
modellarni yaratish qobiliyatiga ega. Ammo bunday ko'nikmalar bo'lmasa ham, bu dastur 
yordamida laboratoriya ishlarini amalga oshirish mumkin, chunki Autodesk Inventor ko'plab 
Windows dasturlari bilan birlashtirilgan standart foydalanuvchi interfeysiga ega, bu dasturni 
o'rganish vaqtini sezilarli darajada qisqartiradi. Materiallarga qarshiligi - bu ijodkorlik va 
tahlil qilish qobiliyatini rivojlantiradigan kurs. Ammo, agar talabalar topshiriqning fizik 
ma'nosini va berilgan shartlarning mohiyatini anglamasalar, u holda ular kompyuterda 
hisoblash natijalarini baholay olmaydilar. Shuning uchun laboratoriya ishlarini bajarishdan 
oldin nazariyani o'rganish va har bir o'tgan fanning bo'limlari uchun hisoblash va grafik 
vazifalarini bajarish kerak. Laboratoriya ishlarini bajarish "Materiallarning qarshiligi" 
fanining o'rganilgan bo'limlarini ishlab chiqish va mustahkamlashning mantiqiy davomidir 
[4]. Shu munosabat bilan biz amaliy dastur yordamida hisoblash tajribasining asosiy 
vazifalarini sanab o'tamiz: 
• Har xil turdagi yuk ostida stress-
kuchlanish holatining vizual ko'rinishini 
shakllantirish; 
• 
Strukturaviy 
elementlarni 
optimallashtirish 
vazifalarini 
hal 
qilishda 
amaliy 
dasturlardan 
foydalanishning afzalliklarini namoyish 
etish; 
• analitik hisoblash usuli yordamida 
olingan 
natijalarning 
ishonchliligini 
tekshirish. 
Detalning cho’zilish-siqilish deformatsiyasi simulyatsiyasini Autodesk Inventor 
dasturida quyidagicha ko’rishimiz mumkin (Rasm 1).