Chakana savdoda tovar muomalalarining hisobi va auditi

 

2.3. Chakana savdoda tovar muomalalari hisobini takomillashtirish 

Chakana  savdo  bilan  shug’ullanuvchi  sub’ektlarda  sotish  bilan  bog’liq 

xarajatlar muhim ahamiyatga ega bo’lib, ular odatda moliyaviy natijalar hisobidan 

qoplanadi.  Savdo  faoliyatida  ushbu  xarajatlarning  tarkibi  uchun  maxsus  "Ishlab 

chiqarish  xarajatlari  tarkibi  va  mahsulot  (ish  xizmat)ni  sotish  va  moliyaviy 

natijalarni shakllantirish tarkibi to’g’risidagi Nizom" asosida belgilanadi. 

Mazkur nizomda sotish xarajatlari quyidagi tarkibda ifodalangan: 

- Temir yo’l, havo, avtomobil, dengiz, daryo va ot aravada tovarlarni tashish 

xarajatlari.  Bu  moddaga  tashish,  hamda  transport  vositalarining  bo’sh  turganligi 

uchun to’langan jarimalar ham kiradi. 

Savdo  va  umumiy  ovqatlanish  korxonalarning  sotish  xarajatlari  shu 

jumladan: 

 mehnat haqi xarajatlari; 

 ijtimoiy sug’urta xarajatlari; 

 savdo  ehtiyojlari  uchun  foydalaniladigan  bino,  inshoat  va  xonalarni 

ijarasi, saqlash va ta’mirlash xarajatlari; 

 asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi; 

 sanitar kiyim, oshxona jixozlari, kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar, 

oshxona idish va anjomlarning eskirishi; 

 gaz, yoqilg’i, elektroenergiya xarajatlari; 

 tovarlarga ishlov berish, navlarga ajratish va saqlash xarajatlari; 

 savdo reklamasi xarajatlari; 

 tovarlar, oziq-ovqatlarni tashish, saqlash va sotishdan norma bo’yicha va 

normadan  ortiqcha  yo’qotishlar  va  boshqa  savdo  bilan  bog’liq  bo’lgan 

xarajatlardan. 

---

42 

Qabul  qilingan  me’yoriy  hujjatlarga  binoan,  savdo  korxonalarining 

xarajatlari  9410  "Realizatsiya  bo’yicha  xarajatlari"  schyotida  hisobga  olinadi. 

Ushbu schyot quyidagi subschyotlarga ega: 

9411 - "Saqlash va tashish xarajatlari"; 

9412 - "Reklama va sotishni rivojlantirish"; 

9413 - "O’rash, qayta saralash va idish xarajatlari"; 

9414 - "Mehnatga haq to’lash bo’yicha xarajatlar"; 

9415 - "Mehnat haqi fondidan ajratmalar"; 

9419 - "Boshqa sotish xarajatlari". 

Unda chakana baza va omborlar, sovuqxonalar, taqsimlash omborlari va shu 

kabilarda  tovarlarni  keltirish,  saqlash,  qayta  ishlash,  navlarga  ajratish,  yuklab 

jo’natish va chakana realizatsiya qilishga aloqador xarajatlar aks ettiriladi. Sotish 

xarajatlarining analitik hisobi ulgurji va chakana savdo korxonalari uchun umumiy 

bo’lgan  moddalar  nomenklaturasi  bo’yicha  yuritiladi.  Savdo  korxonalarning 

xarajatlari  ma’lum  moddalari  bo’yicha  hisobga  olib  boriladi.  Ularning  tarkibi 

xo’jalik  yurituvchi  sub’yekt  tomonidan  mustaqil  ravishda  belgilanadi.  OATPO 

«Toshkent-Univermagi»  ning  xarajatlari  quyidagi  asosiy  moddalardan  iborat.  (4-

jadval)