Б. Т. Тошмухамедов ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

Гематит - αFe₂О₃. Минералнинг номи грекча “гематикос” - қонли, қон ранг сўзидан келиб чиққан. Та­биатда гематитнинг икки хили маълум: αFe₂О₃, тригонал, барқарор ва αFe₂О₃ - кубик, барқарор эмас.
Синонимлари: ялтироқ темиртош, темир слюдаси, қизил темиртош (зич яширин кристалланган хили). Гема­титнинг магнетит ўрнида келган псевдоморфозаси мартит деб юритилади.
Кўпинча тоғ жинси бўшлиқларида пластинкасимон, ромбоэдрик ва тахтачасимон кристаллари учрайди. Агрегатлари эса яхлит, зич, яширин кристалланган массалар, варақ-варақ ёки тангалар ҳолида учрайди. Радиал толали тузилган йирик буйраксимон шакллари “қизил шиша тош” деб айтилади. Ранги пўлат рангдан темир ранггача бўлади. Чизиғи олча-қизил. Яримметалл каби ялтирайди. Қаттиқлиги 5,5-6,0. Солиштирма оғирлиги 5,0-5,2 г/см³. Уланиш текислиги йўқ. Энг муҳим темир маъдани.
Магнетит - FeFe₂О₄. Сингонияси кубик. Кристаллари кўпроқ саккиз қиррали бўлади. Кўпинча яхлит донадор массалар ёки хол-хол доналар ҳолида учрайди. Ранги темир каби қора, чизиғи қора. Яримметалл каби ялти­райди. Қаттиқлиги 5,5-6,0. Уланиш текислиги йўқ. Со­лиштирма оғирлиги 4,9-5,2 г/см³. Кучли магнит, тортиш хусусиятига эга. Энг муҳим темир маъдани.
Корунд - А1₂О₃. Корунд соф алюминий оксиди, яъни сувсиз гилтупроқдир. Кристаллари бўчкасимон, устунсимон пирамидал ва пластинка шаклида учрайди. Ранги кўпроқ кўкиш ва сарғиш-кулранг бўлиб, хилма-хил рангли шаффоф кристаллари ҳам бўлади. Қимматбаҳо шаффофлари: лейкосапфир - рангсиз, рубин (лали) - қизил, сапфир - кўк, ёқут - қизил, шарқ аметисти - бинафша, шарқ зумрати - яшил. Уланиш текислиги йўқ, шишасимон ялтирайди. Майда хиллари наждак деб юритилади. Қаттиқлилиги - 9, солиштирма оғирлиги 3,95-4,10 г/см³. Баъзан магма жинсларда ва пегматитларда, асосий қисми эса оҳактошларда ва гилли тоғ жинсларида метаморфизм натижасида ҳосил бўлади.
Саноатда ва халқ хўжалигида абразив материал сифатида ишлатилади. Сапфирлар ва рубинлар қимматбаҳо тошлардир.