Б. Т. Тошмухамедов ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

Музликнинг эриши. Музликларда абляция (музнинг эриши, буғланиши) асосан музликларнинг олд қисмида - тилида бўлади. Бу ҳодиса (абляция) арктика музликларида кўпроқ учрайди. Музликларнинг кам ёки кўп буғланиши Қуёш радиациясига ва қуруқ илиқ шамолларнинг таъсирига боғлиқдир. Музнинг устки қисми билан бирга ички қисми ҳам эрийди. Музнинг устки қисми Қуёш нури, ёмғир, иссиқ шамоллар таъсири билан эрийди. Музнинг ички қисми муз босимидан ва музнинг тоғ жинсларига ишқаланиши натижасида пайдо бўладиган иссиқлик таъсирида ҳам эрийди.
Кўпинча абляция жараёни музлик устининг ҳарактерига ҳам боғлиқ бўлади. Текис, ҳеч нарса билан ифлосланмаган, тоза қор билан қопланган музлик устида абляция кучли рўй беради; усти катта-катта ҳажмли тоғ жинслари билан қопланган музлик устида абляция кучсиз боради. Бунинг натижасида музлик устида турли шакллар – муз стаканлари, муз столлари ва бошқалар ҳосил бўлиб, улар тез пайдо бўлиб, тез йўқолиб кетади. Абляция натижасида эса муз кўприклари, муз тегирмонлари ва сойлари ҳосил бўлади.
Юқорида баён қилинганлардан кўриниб турибдики, музлик-нинг ҳаёти уч босқичдан иборат:
а) фирн ҳавзасида музнинг тўпланиши (аккумуляция);
б) унинг эриш жойига сурилиб тушиши;
в) музнинг қуйи - тил қисмида йўқолиши (эриб кетиши).
Музликларнинг кўп йиллик (асрий) тебраниши. Музнинг музлик устидаги ҳаракатини музликни ўзининг сурилиши билан ара-лаштириб бўлмайди. Музлик ҳар доим ҳаракатда, оқишда, унинг сурилиши эса тўйиниш областига келган муз билан эриш областига келган музлик нисбатига боғлиқдир. Тўйиниш областидан кўп муз келса ва у эриш областида эриб йўқолмаса, музлик тили узаяди, демак, музлик илгари силжиган бўлади, аксинча; музлик чекинса, унинг тили қисқаради. Музликнинг бу ҳаракат функцияси унинг кўп йиллик тебраниши деб аталади.



Расм 63. Қулосиё сойининг V симон кўриниши.


Музликларнинг кўп йиллик тебраниши иқлимнинг катта май-донда кўп йиллар давомида ўзгаришидан вужудга келади. Тўртламчи давр музлиги бунинг мисоли бўлиши мумкин, чунки учламчи давр музлигидан кейин иқлим совиган, бу даврда ҳаво исиб-совиб турган, натижада музлик илгари босиб ва чекиниб турган. Ҳозирги давр эса музликнинг чекиниш (регрессия) давридир.