B mengliyev, G. Tojiyeva


Tarixiy – an’anaviy tamoyil



Download 2,83 Mb.
Pdf ko'rish
bet180/301
Sana23.01.2022
Hajmi2,83 Mb.
#406177
1   ...   176   177   178   179   180   181   182   183   ...   301
Bog'liq
tilshunoslikka kirish b.mengliyev, g.tojiyeva

Tarixiy – an’anaviy tamoyil. Bu prinsip bo`yicha so`zlar hozirda qanday talaffuz qilinishiga qarab emas, qadimdan an’anaga 
aylanib qolgan qoidalar asosida yoziladi. Demak, so`zlarning aytilishi uning yozilishidan farq qiladi. Biroq bunda morfologik prinsipdagi  
kabi morfemalarning yagona shakllanishiga, grammatik qoidaga rioya qilinmaydi. Aksincha, so`zlarning yozma ifodasi ularning tarixan 
o`zlashib singib ketgan shakliga teng keladi. O`zbek tilida bu tamiyildan, odatda, badiiy uslubda ko`proq foydalaniladi: Masalan: 
1)
 
maqsad ravishdoshi  qo`shimchasi  [-gani]  o`rnida  uning  tarixiy ko`rinishlari  [-gali],  [-g`ali],  [-qali],  [-kali]  qo`llaniladi:  Ko`rgali 
keldingmi, yor, kuydirgali keldingmi, yor (Qo`shiqdan);  
2)
 
sifatdoshning  [-r/-ar]  shakli  [-ur]  tarzida  ishlatiladi:  Shirin  bo`lsang,  yalab  ado  qilurlar,  Acchchiq  bo`lsang  talab  ado  qilurlar 
(E.Vohidov); 
3)
 
[-mi]  so`roq  yuklamasi  [-mu]  shaklida  qo`llaniladi:  Sevgini  tortib  bo`larmu,  toshu  tarozu  bilan  (E.Vohidov);  Sen  bahorni 
sog`inmadingmu (A.Oripov); 
4)
 
[-gin] buyruq - istak mayli shakli [-gil], [-g`il] tarzida ishlatiladi: Bas, yetar, ko`ksimga urmagil xanjar (A.Oripov); 
5)
 
chiqish  kelishigi  shakli  [-dan]  ko`pincha,  [-din]  tarzida  beriladi:  Gavhar  balchiqqa  tushgani  bilan  qimmati  ushalmas  va  o`z 
bahosidan qolmas (I.Sulton) va h.k.  
Kabutar, muomala, musicha, taqozo, erur kabi so`zlar ham tarixiy – an’anaviy tamoyil asosida yozilgan. 
G`arbiy yevropa tillarida, jumladan, ingliz, fransuz, nemis tillarida ham shu prinsipga amal qilinadi. Chunonchi, ingliz tilidagi to live 
[live] (yashamoq), to work [we:k] (ishlamoq), to condemn [ken’dem] (yomon ko`rmoq), debt [det] (qarz), light [alti]  (yorug`) kabi so`zlar; 
fransuz tilidagi Paris (Parij)homologue  
(insonshunoslik) so`zlari; nemis tilidagi tisch (stol), deutsch (nemis tili ) so`zlari tarixiy – an’anaviy tamoyil asosida yozilgan. Rus 
tilidagi красивого, большого, здания, корова, собака  so`zlari ham shular jumlasidandir. 

Download 2,83 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   176   177   178   179   180   181   182   183   ...   301




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish