Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY 
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY 
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021) 
258 
М. ШҮЙІНШАЛИЕВА «СЛУЖАК» ӘҢГІМЕСІНІҢ КӨРКЕМДІК ТАБИҒАТЫ, 
ТИПОЛОГИЯЛЫҚ ТАЛДАУ 
 
ARTISTIC NATURE OF M. SHUINSHALIEVA’S STORY "CAMPAIGNER", 
TYPOLOGICAL ANALYSIS
Айдарбек Акбулатов,
 
Зинолла Мүтиев
*
91
 
 
Аңдатпа. 
Мақалада әдеби өлкетану мәселесі қазіргі әдеби процеспен байланысты 
қарастылады. Мира Шүйіншалиеваның «Служак» әңгімесіне басқа да қаламгерлердің 
әңгімлерімен типологиялық талдау жасалынған. Әңгімедегі бүгінгі қазақ қоғамындағы замандас 
бейнесі әлеуметтік, психологиялық жағынан жан-жақты көркем шындықпен талданған. 
Әңгімедегі заман бейнесі, қоғамның күнгейі мен көлеңкелі тұстары, типтендіре жинақтау 
мәселесі талданған.
Түйін сөздер:
қазіргі қазақ прозасы, әдеби өлкетану, замандас бейнесі, образ, ар, 
антиобраздар, антиқұндылықтар
Abstract. 
The article considers the problem of literary local lore in connection with the modern 
literary process. Mira Shuinshalieva's story "Campaigner" is analyzed on the basis of a typological 
analysis of other writers stories. The contemporary image of today's Kazakh society in the story is 
analyzed from a socially and psychologically comprehensive artistic reality. The image of the time in the 
story, positive and shadow sides of society, the problem of typification have been analyzed. 
Keywords:
modern Kazakh prose, literary local lore, contemporary image, mode, honor, anti-
images, anti-values 
Тәуелсіздік кезеңі қазақ әдебиетінің жаңа сапада, жаңа мазмұнда дамуына ерекше серпіліс 
берді. Егемендік, тәуелсіздік ұғымдары қазақ қоғамындағы сөз өнеріне, яғни әдебиетіне де әсер 
ықпалын тигізді. Құлдық сана, кеңестік кезеңнің қатаң шынжырлы талабы мен сүзгісіне әбден 
көндіккен қазақ әдебиетін жасаушы тұлғаларға, оның ішінде қазақ әдебиетінде тәуелсіздіктің 
алғашқы кезеңдерімен тұспа-тұс келген қаламгерлерге бұл ерекше міндет жүктеді.
Қазақ прозаның көрнекті тұлғалары Ш.Мұртаза, Қ.Жұмаділов, Т.Нұрмағанбетов, 
Ж.Шаштайұлы, Р.Отарбаев, Н.Дәутайұлы, Ә.Асқаров сынды т.б. тәуелсіздік алған жылдарда да 
прозада белсенді шығармашылықпен көрінген жазушыларды айтпағанда, тәуелсіздік тұсында 
келіп қосылған А.Кемелбаева, Ж.Қорғасбек, А.Алтай, Д.Амантай, Д.Рамазан, С.Досжанова, 
Қ.Жиенбаев, Ә.Ыбырайымұлы т.б. шоғыр қаламгерлердің бел ортасында Ақжайық өңіріндегі жаңа 
заман проза саласын іргелі дамытқан талантты қаламгерлерді бірі – Мира Шүйіншалиева болды.
Қазіргі қазақ прозасының тақырыптық-идеялық ауқымы кеңейді, онда жаңа көркемдік 
ізденістер, өнікті құбылыстар байқалады. Адам мен адам, адам мен қоғам, топ пен тобыр, ой мен 
сезім, мансап пен ұждан, ынсап пен ындан, арман мен мақсат, іс-әрекет пен көзқарас, дүниетаным 
мен мінез-құлық арасындағы күрделі қарым-қатынастарды шынайы көрсетуге ұмтылыс 
жазушыларды жаңа көркемдік әдіс-тәсілді шеберлікпен игере білуге бағыттағаны даусыз. 
Осындай өзекті жағдайларды көрсететін қазақ қаламгерлерінің барша адамзат баласын 
ойландырып отырған сауалдарға жауап іздеу мақсатында туған, тың тақырыпқа құрылған 
туындылары жарық көре бастағаны қуантады, оларды ғылыми айналымға қосудың қисыны келді 
[1,5 бет]. 
Мира Шүйіншалиева прозасында бүгінгі қазақ қоғамындағы замандас бейнесін көркемдік 
тұрғыдан әлеуметтік, психологиялық жағынан жан-жақты ашып беруге тырысады. Оның «Өкініш» 
атты жинағына «Өкініш» повесі, сондай-ақ «Служак», «Тақсірет», «Тұяқ», «Жұмбақ жан», 
«Адасқан ару» атты әңгімелері енген. Аталған кітапқа енген әрбір туындының негізгі тақырыптық 
арқауы замандас бейнесін суреттеу арқылы қазіргі қоғамдағы адамзат баласының өзекті 
әлеуметтік, тұрмыстық мәселелерінен бастап, жеке басындағы махаббат, жан күйзелісі, 
жалғыздық, қоғам мен адам арасындағы көзге көрінбейтін психологиялық дағдарыстың себеп-
салдары, тылсым күш, бір-бірін жатсыну сарыны ерекше көрініс береді.
*
91
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті, Орал, Қазақстан

---