A. Q. Q a y im o V aholi yashash joylarini


bugSTb*-uni qurib qolishdan saqlaydL



Download 4,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet64/78
Sana18.01.2022
Hajmi4,73 Mb.
#386890
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   ...   78
Bog'liq
AHOLIYASHASHJOYLARINIKOKALAMZORLASHTIRISHPDF

bugSTb*-uni qurib qolishdan saqlaydL


Bundukning  y og‘ochi  qattiq,  og‘ir,  pishiq,  o ‘zakli  boMib, 
o‘zagi  pushti  rangli  Undan  shpal,  telegraf  ustunlarini  va  mebel 
sanoatida  foydalaniladi.  Zax  joyda  ko‘p  vaqtgacha  chirimaydi. 
U rug‘idan  sun’iy  kofe  tayyorlanadi.  U  joylarni  va  ko‘chalami 
ko‘kalamzorlashtirishda ko‘p ekiladi.  U  nihoyatda chiroyli  daraxt.
BA GRY A NN IK  -  C E R C IS
Daraxt  o ‘simligi  boMib,  barglari  oddiy,  keng,  butun,  o ‘yiqli 
yoki  ikki  boMak,  uchta  yoki  ko‘p  tomirli  bo‘lib  tuzilgan.  Yon 
bargchalari  tangachasimon  boMib,  tez  to ‘kilib  ketadi.  Gullari  pushti 
rangda.  Daraxti  barg  yozishdan  oldin  gullaydi,  gullari  y ig ‘ilib, 
buyraksimon  shingilcha  hosil  qiladi.  Mevasi  dukkak,  cho‘zinchoq, 
yassi-ezik,  ingichka,  ikki  pallali.  Turkumning  3  ta  turi  bo‘lib,  ular 
G 'arbiy  Evropada,  Osiyoda,  Yaponiyada  va  Shimoliy  Amerikaning 
m o‘5tadil  iqlimli  hududlarida  tarqalgan.  Markaziy  Osiyoda  uning 
bitta  turi  Kanada  bagryannigi  (C.  canadensis)  tarqalgan.  Bu  daraxt 
o ‘simlik b o ‘lib,  novdasi  silliq,  qo‘ng‘ir rangda,  barglari  navbat bilan 
joylashadi,  ular  oddiy,  yumaloq  yoki  buyraksimon  boMib,  uchi 
yumaloq  yoki  o ‘yiq,  tubi  yuraksimon,  cheti  tishchasiz,  tuksiz,  bo‘yi 
5-8  sm,  eni  7-12  sm.  Barg bandi  20-30 mm,  5-7 ta asosiy tom iri bor. 
Gullari  binafsha  rangda,  to ‘pguli  katta  shingilcha  hosil  qiladi. 
Daraxti  barg  yozishdan  oldin  gullaydi,  guli  nektarli.  M evasi  uzun, 
yassi  dukkak, yuqori  choki qanotchali.
Y og‘ochi  qattiq,  og‘ir,  o ‘zakli  b o iib ,  o ‘zagi  yashil-sariq, 
tevaragi  oq-pushti  rangda.  Bu  daraxt  urug‘dan  ko'payadi.  UrugM 
unib  chiqish  xususiyatini  2  yilgacha  saqlaydi.  M anzarali  daraxt 
sifatida  Qrimda  ko‘p  ekiladi.  G ‘arbiy  Tyan-Shanda  va  Pomir- 
O loyda  ham da  Kopettog‘da  yovvoyi  holda  tarqalgan.  Sovuqdan 
qisman zararlanadi.  Issiqqa, qurg‘oqchilikka juda chidamli.
• 
31-rasm.
  Gullagan kanada bagryannigi.
Y APO N  SO FO R A SI -  SO R H O G A  JA P O N IC A
B o‘yi  10-20  m,  shox-shabbasi  yoyiq,  sharsimon,  nihoyatda 
go‘zal  daraxt.  Po‘stlog‘i  katta  yoshida  bo‘yiga  yorilgan  boMadi  va 
qoramtir tusga  kiradi,  shoxi  va  novdalarining  pustlogM  silliq va to ‘q 
yashil  boMib,  yasmiqchalari  bor.  Barglari  navbat  bilan  joylashadi, 
toq  patsimon  tuzilgan  boMib,  7-17  ta  tuxumsimon  bargchalardan 
iborat.
32-rasm.
  Yapon soforaning gullagan davri. 
151


Sofora  iyun  oyidan  avgust  oyigacha  gullaydi,  gullari  oq  sariq, 
kapalaksimon  boMib, novdasining uchida  shingil  ro‘vak hosil  qiladi. 
U  nektar chiqarib  turadigan o ‘simlik.  Dukkagi  oktyabr oyida etiladi, 
u  daraxtda  osilib  turadi,  seret,  sirti  cho‘tir,  pallalarga  ajralmaydi. 
Elimsim on  suyuqlik  bilan  toMa,  a w a l  yashil  bo‘lib,  so ‘ng  to ‘q  qizil 
rangga  kiradi.  UrugM  qora  boMib,  loviyaga  o ‘xshab  ketadi.  U 
bahorda  sepilsa,  10-15  kundan  so‘ng  unib  chiqadi.  0 ‘q  va  yon 
ildizlari  baquvvat  boMib  rivojlanadi,  to ‘nkasidan  ko‘karadi.  Daraxti 
tarkibida zaharli  modda bor, ammo undan  hayvonlar zararlanmaydi.
Soforaning  yog‘ochi  o ‘zakli,  qattiq.  M evasidan  sariq  rang 
bo‘yoq  olinadi.  Bu  daraxt  Yaponiyada  va  Xitoyda  tabiiy  holda 
o ‘sadi.  M DH  ga  bundan  150  yil  ilgari  keltirilgan.  Sovuqdan 
zararlanadi,  shuning  uchun  u  Uqrainaning  janubiy  tumanlarida, 
Krimda  va  Kavkazda  ekiladi.  Y orug‘sevar  o ‘simlik,  er  tanlamaydi, 
sho‘rtob tuproqda ham  o ‘saveradi,  qurg‘oqchilikka chidamli.  Sofora 
xushmanzara  daraxtlardan  biri  hisoblanadi.  Chunki  chiroyli 
gullaydi.  Tuproqni  yom g‘ir  yuvib  ketishidan  saqlash  uchun  uni 
qiyaliklarga  ekish  muhim  ahamiyatga  ega.  Ko‘kalamzorlashtirish 
ishlarida keng qoMlash tavsiya etiladi.
Q AY IN  - B ET U L A
Daraxt  yoki  buta  o ‘simligi  bo‘lib,  tanasi  va  shoxlarining 
po‘stlog‘i  silliq,  oq  va  jig ar  rangda  boMib,  yupqa  po‘st  tashlab 
turadi.  Tanasining  tubidagi  po‘stlogM  bo‘yiga  ingichka  yoriladi, 
rangi  qorayadi.  Kurtak  va  barglari  navbat  bilan joylashadi.  Barglari 
oddiy  tuzilgan  bandli,  tez  to‘kiladigan  yonbargchalari  bor,  kuzda 
to ‘kilib  ketadi.  Barg  plastinkasi  butun,  yumaloq  va  lanset  shaklida, 
cheti  tishchali,  patsimon  tomirli.  U lar  bir  uyli,  ayrim  jinsli  daraxt. 
Erkak  gullari  kuzda  hosil  boMadi,  ular  silindrsimon  kuchala  boMib, 
shoxining uchida  bittadan joylashadi.  U rg‘ochi  gulli  kuchalalari  erta 
bahorda  kalta  novdalardagi  barglar  qoMtigMda  2  ta  yoki  4  tadan 
boMib rivojlanadi.
Qayin erta bahorda gullaydi va shu paytda barg ham yozadi.
Mevasi  etilganda  o ‘rama  tangachasi  dag‘allashadi.  Ildizi  yuza 
joylashadi.  T o‘nkasidan  ko‘karadi,  katta  yoshida  bu  xususiyati
yo‘qoladi.  Qayin  40  yoshgacha  yaxshi  o ‘sadi,  so‘ng  o ‘sishi 
susayadi.  U  100-120  yil  yashaydi.  Ular  tundra  mintaqasidan  dasht 
mintaqasigacha  tarqalib,  katta-katta  o ‘rmonzorlar  hosil  qiladi.  U 
ko‘kalamzorlash-tirishda ko‘p ekiladi, chunki chiroyli daraxt.
33-rasm.
  Qayin daraxtidan ko‘kalamzorlashtirishda foydalanish.
G O ‘ZA L K A TA LPA  -  C A TA LPA  SPE C IO SA
Katta daraxt boMib,  bo‘yi  30  m, diametri  1,5  m ga etadi.  Tanasi 
tik  o ‘sadi,  shox-shabbasi  piramida  shaklida  yoki  keng.  Tanasi  va 
shoxlarining po‘stlogM  qizil-qo‘ngir.  Bo‘yiga enli  yorilgan.  Barglari 
keng-oval  shaklda,  goho  cho‘ziq,  bo‘yi  15-30  sm  ga  etadi,  uchi 
o ‘tkir,  tubi  to ‘mtoq,  cheti  tishchali.  Yuz tomoni  tiniq  yashil,  tuksiz, 
orqa  tomoni  sertuk  hidsiz.  Barg  bandi  10-15  sm.  Gullari  kam  gulli 
ro‘vak  hosil 
qiladi. 
Ro‘vaginiig 
bo‘yi 
20 
sm 
ga  etadi. 
Ko‘sakchasining uzunligi  45  sm,  eni  1,5  sm  po‘sti juda qalin,  urugM 
yumaloq, kalta tukli.
G o‘zal  katalpaning yog‘ochi oq, engil,  nihoyatda pishiq,  namda 
chirimaydi,  shu  sababli  undan  shpal  va  telegraf  ustunlari  uchun 
foydalaniladi.  Katalpa  juda  chiroyli  o ‘simlik,  u  parklarga  va 
ko‘chalarga  ko‘p  ekiladi.  Shimoliy  Amerikada  Missisipi  va  Missuri


Ogayo  daryolari  bir-biriga  qo‘shiladigan  tumanlarda,  Tennesi 
shtatida  va  Shimoliy  Arkanzasning  g ‘arbiy  tumanlarida  tarqalgan. 
0 ‘zbekistonga  1920  yillardan  ilgari  keltirilgan.  Chiroyli  daraxt 
boMganidan  ko‘kazorlashtirishda ko‘p ekiladi.
34-rasm.
  G o‘zal  katalpa daraxtining ko‘rinishi.
M A G N O L IY A  -  M A G N O L IA
M agnoliya  barglari  doim  yashil  yoki  to ‘kilib  turadigan 
nihoyatda go‘zal  daraxtdir.  Uning bo‘yi  25-30 metrga etadi.  Barglari 
oddiy,  seret,  cheti  tekis  boMadi.  Gullari  bittadan,  yirik,  diametri  10- 
25  sm  ga yaqin,  oq yoki  pushti,  nihoyatda  xushbo‘y.  Gu!qo‘rg ‘onda 
barglari  8-12  ta  boMib,  har  qaysi  doirasida  uchtadan  joylashadi. 
Changchisi  va  urug‘chisi  cheksiz  ko‘p,  ular  spiral  shaklda 
joylashadi.  M agnoliya  hasharotlar  yordamida  changlanadi.  Mevasi 
ko‘p.  1-2 urugMi danakcha-rezavor mevadir.
U  Shimoliy  Amerikadan  tarqalgan.  Kavkaz  va  Qrim  sharoitida 
doim  yashil  holida  o ‘sadi.  Ba’zi  turlari  kuzda  bargini  to‘kadi. 
Bizning  sharoitimizda  magnoliya  qurg‘oqchilikdan  va  qishki 
sovuqdan zararlanadi.
Magnoliya  chiroyli  daraxt  boMganligidan  respublikamizning 
janubiy  tumanlarida  turar  joylarni  bezash  uchun  ekish  maqsadga 
muvofiqdir.
L O L A  D ARA X TI -  L IR IO D E N D R O N   T U LIPIFER
a
B o‘yi  30  metrga,  diametri 
2
  metrga etadigan daraxt.  Tanasining 
po‘stlogM  yorilgan,  tipik  kul  rangda,  shox-shabbasi  oval  yoki  keng 
piramida  shaklida.  Novdalari  qo‘ng‘ir  kul  rangda,  ikki  yoshidan 
boshlab,  oqish  po‘st  tashlab  turadi.  Barglari  oddiy  lirasimon 
shaklda,  yashil  zangori  rangda,  navbat  bilan  joylashadi.  Gullari 
lolaning  gultojisiga  o ‘xshaydi,  bo‘yi  5  sm,  och  sariq  yoki  pushti 
yashil  rangda.  Mevasi  qubba  shaklida  boMib,  kuzda  etiladi.  Kuzda 
barglari  sarg‘ayib to ‘kiladi.  Bu daraxt 250 yil yashaydi.
35-rasm.  Lola daraxtining gullagan novdasi.
Qubbasimon  mevasi  qanotchaga  o ‘xshash  qismlardan  tashkil 
topgan  boMib,  har  qaysi  qanotcha  ichida  urug‘  joylashadi.  Mevasi
155


kuzda  etilgach  qubba  to  kilib,  qanotchalari  ajraladi  va  sharaol 
vositasida  tarqaladi.  Sepishdan  oldin  urug'ini  stratifikasiya  qilish

Download 4,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   ...   78




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish