A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

zaysan yoki butasim on saksovul
(Haloxylon ammodendron Bge.) 
ham uchraydi,bu tur ham k o ‘chma 
qumlami mustahkamlashda muhim ahamiyatga egadir.

---

50-rasm. Zaysan saksovuli.
SH O ‘RA (SALSOLA) TURKUMI
Sho‘ralar qumliklar va qurg‘oqchil cho‘llarda sho‘rlangan tuproq­
larda o ‘sadi. Qumni mustahkamlashda sho'ralardan foydalaniladi, 
shuningdek, sho‘ralar cho‘l va yarim cho‘llar hududida ko‘kalamzor- 
lashtirish hamda ihotazorlar yaratishda, yashil massivlar hosil qilishda 
foydalaniladi. Yog‘ochi m o‘rt, yoqilg‘i sifatida ishlatiladi. Barglardan 
b o ‘g ‘iq yashil rang olinadi va undan paxta ip matolarini bo‘yashda 
foydalaniladi. Sho‘ralar tuyalar, qo‘y va otlarga bebaho yem-xashak 
bo‘lib hisoblanadi.
Asosan butalar yoki oq tanali kichik daraxtlar sifatida o ‘sadi. 
Shoxlari yaxlit, bo‘laklanmagan, tik holda yoki yuqoriga qarab o ‘sadi. 
Barglari silindrsimon yoki ipsimon, suvli yoki quruq, ketma-ket 
joylashgan, yashil, bargi o ‘simtasiz . Gullari ikki jinsli ayrim joylashgan 
yoki boshoqsimon to‘pgullarga birikkan. Gulyoni pardasimon. Mevalari 
gorizontal cho‘zilgan, ko‘ndalang qanotsimon o ‘simtali (besh bo‘lakli 
qanotcha). U rugiarining murtagi spiralsimon.
Q urg‘oqchilikka chidamli, yorug‘sevar. Sho‘ralar ichida ko‘p 
tarqalganlari va xo‘jalikda ahamiyati katta bo‘lganlari - Cherkez (Rixter 
sho‘rasi), qoracherkez (Paletskiy sho‘rasi), chogon (kam bargli sho‘ra) 
va boyalich (daraxtsimon sho‘ra) hisoblanadi.

---

Rixter sho‘rasi yoki cherkez (Salsola Richteri Kar.) 
Qumni 
mustahkamlashda foydalaniladi. Qum-loy cho‘llarda, toshli c h o ila rd a
o‘sadi,
2-3 metr (ba’zida 5 m) balandlikka yetadigan daraxt yoki butadir. 
Shox-shabbasi panjarasimon, och yashil, oqish sariq tusli. Poyalari, 
shoxlari chiroyli, tekis (silliq), oqish, uzun, suvli, silindrsimon, kam 
tuklangan barglari bor, poyalari uchiga qarab barglari maydalashib 
boradi. Qish davrida barglari to‘kilib, qum ustida to'shama qavatini 
tashkil etadi. Gullari ayrim jinsli, mayda (3-4 mm) pushtirang. M evasi 
dumaloq, besh qirrali, yarim shaffof qanotcha, kulrang-kumush yoki 
tillarang, kuzga kelib och tusga kiradi, diametri 2 sm gacha bo‘ladi. Ildiz 
tizimi tarmog‘i yuza joylashgan, sizot suvlari yaqin bo‘lgan yerlarda 
chuqurga qarab o ‘sadi. Tipik psammofit o'sim lik.
Poyalari qum bilan bostirilsa, qo‘shimcha ildiz ottiradi, qum shamol 
bilan ko‘chganida ko‘plab ildiz bachkilari paydo boiadi. Ildizlari 
rivojlanib tezda qumni ushlab qoladi. Sho‘rlangan yerlarda o ‘sadi, 
qumlar to ‘planib qolganida poyalari uchlaridan quriydi, 15-20 yilgacha 
yashaydi.
Urug‘idan va qalamchalaridan ko‘paytiriladi. M o‘tadil, yaxshi qulay 
sharoitlarda qalamchalar tezda ildiz otib, bir metrgacha poyalar hosil 
qiladi.