A. B. Xayitov, A. M. Akbarov personalni

Ish  haqining  shakl  va  tizimlari.  Ular  ish  vaqti  sarfi,  personalning  mehnat 
unumdorliti  va  uning  ish  haqi  miqdori  nisbatlarini  ifodalaydi,  shuningdek  ishhaqi 
elementlari:  tarif  qismi,  ustamalar,  qo’shimcha  to’lovlar,  mukofotlar  o’zaro 
bog’liqligini ko’rsatadi. 
O’zbekiston  Respublikasidagi  amaldagi  qonunchilikka  muvofiq  korxona, 
tashkilot  va  muassasalar  mehnatga  haq  to’lash  shakllari  va  tizimlarini  mustaqil 
ravishda  belgilaydilar.  Bu  jamoa  shartnomalari  yoki  boshqa  me’yoriy  hujjatlarda 
qayd etiladi. 
Bugungi  kunda  mehnatga  haq  to’lash  shakl  va  tizimlari  behisobdir.  Qator 
kompaniya  va  firmalar  o’zlarida  joriy  etilgan  mehnatga  haq  to’lash  shakl  va 
tizimlarini  ixtiro  (nou-xau)  darajasida  baholaydilar  va  oshkor  etmaydilar.  Mehnatga 
haqto’lashning shakl va tizimlarini umumlashtirgan holda quyidagi umumiy tasnifga 
(9.24- rasm) keltirish mumkin. 
Ishbay haq miqdori xodimning mehnat unumdorligiga bog’liqdir. Ma’lumki, 
mehnat  unumdorligi  erishilgan  ish  natijasiga,  xususan  vaqt  birligi  hisobiga  ishlab 
chiqarilgan  mahsulot  soni  yoki  mahsulot  birligini  ishlab  chiqarish  uchun  sarflangan 
ish vaqtiga qarab o’lchanadi. 
                                                        
O’zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  “Ish  haqi,  pensiyalar,  stipendiyalar  va  ijtimoiy  nafaqalar  miqdorini 
oshirish to’g’risida”gi 2011 yil 3 noyabrdagi 4377-sonli Farmoni”
1
. 
 

---

 
183 
Mehnatga  haq  to’lashning  ishbay  shaklini  tanlash  to’g’risida  qaror  qabul 
qilishdan  avval  bu  shaklning  personalga  nisbatan  korxona  siyosatiga  mos  tushishiga 
alohida e’tibor qaratish talab etiladi. Jumladan, bajarilayotgan ishga ijodiy yondashuv 
ko’p hollarda mehnatga haq to’lashning vaqtbay shaklida yaxshiroq samara keltiradi. 
 
 
Mehnatga haq to’lash ishbay shaklining turlari ko’p (9.15- rasm).  
Ular  shaxsiy  yoki  jamoa  asosida,  bevosita  va  mukofotli  bo’lishi  mumkin. 
Uning progressiv va akkord turlari mavjud.