Word matn muharriri

GEOGRAFIYA DARSLARINI TASHKIL ETISHDA AMALIY
ISHLARNING AHAMIYATI 
Geografiya juda qiziqarli va ommabop fan. Fanni chuqur va atroflicha 
o‘
rganish, 
mukammal egallash, uning asosiy tushuncha va tamoyillarini anglab yetish, yetuk 
va malakali mutaxassis b
o‘
lish uchun faqat nazariy bilimlarni boyitish kamlik qiladi. 
Shuning uchun geografiyani 
o‘
rganishda amaliy topshiriqlar, geografik mashq va 
masalalarga alohida e
’tibor berish maqsadga muvofiq. Hozirgi kunda geografiya 
darsliklarida mashq va masalalarni 
o‘
rganishga uncha k
o‘
p soatlar ajratilmagan, 
shuningdek, amaliy mash
g‘
ulotlar b
o‘
yicha metodik q
o‘
llanmalar ham yetarli 
darajada emas. Shunday ekan, geografiya darslarini, fan t
o‘
garaklarini hamda 

---

- 34 - 
darsdan 
tashqari 
va 
fakultativ 
mash
g‘
ulotlarni 
tashkil 
etishda 
hech 
shubhasiz amaliy mash
g‘
ulotlarga murojaat 
qilishimiz zarur va bu ijobiy samara beradi 
deb 
o‘
ylaymiz. Chunki, bunday mashq va 
masalalarni yechish 
o‘
quvchilarning mustaqil 
fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi, amaliy 
k
o‘
nikmalarini 
shakllantiradi, 
ularni 
geografik voqea-hodisalarning mazmun-
mohiyatini, bunday jarayonlarning kelib 
chiqish sabablari va oqibatlarini yanada 
chuqurroq anglab yetishlariga, yoshlarning 
ilmiy dunyoqarashlarini va fanga b
o‘
lgan 
qiziqishlarini yanada oshirilishiga, tegishli 
mavzularni 
qisqa 
muddatda, 
ancha 
mukammalroq egallashlariga xizmat qiladi.
Amaliy topshiriqlarning asosiy maqsadi 
–
o‘
quvchilarda geografiya faniga oid 
b
o‘
lgan ko
‘
nikma va malakalar (geografik mashq va masalalar yechish, xarita bilan 
ishlash, raqamli ma’lumotlar bilan ishlash, tabiat hodisalarini kuzatish hamda tahlil 
qilish va hokazo) ni hosil qilishdan iborat. Olingan bilimlarni mustahkamlash amaliy 
topshiriqlarning asosini tashkil etadi. 
Amaliy topshiriqlar 
o‘
quvchilar tomonidan individual tarzda ham, 
o‘
qituvchining 
ishtirokida ham bajarilishi mumkin. 
O‘
quvchilar amaliy topshiriqlarni bajarish, 
geografik mashq va masalalarni yechish usullarini egallaganlaridan keyin 
topshiriqlarni mustaqil bajarish imkoniyati vujudga keladi.
Amaliy topshiriqlarning asosiy maqsadi dars davomida egallangan bilimlarni 
amalda tadbiq etish va ularni yanada mustahkamlashdir.
Amaliy topshiriqlar geografiya 
o‘
qituvchisidan ham, 
o‘
quvchilardan ham alohida 
tayyorgarlikni talab etadi. Amaliy topshiriqlarga 
o‘
quvchilarni dars jarayonida 
“oddiydan murakkabga” usulini qo‘
llagan holda oddiy, elementar ishlardan sekin 
–
astalik bilan murakkab topshiriqlarga 
o‘
rgatib borish zarur.
O‘
qituvchi eng avvalo 
o‘
quvchilarni darslikdagi matn, rasm va amaliy topshiriqlar bilan ishlashga, 
geografik xaritalarni 
o‘
qish qobiliyatini yaxshilashga, tabiat hodisalarini kuzatish va 
kuzatish natijalarini tahlil qilishga, keyinchalik esa alohida 
o‘
quv va uslubiy 

---

- 35 - 
q
o‘
llanmalardagi topshiriqlarni bajarishga, geografik mashq va masalalarni 
yechishga 
o‘
rgatib borishi lozim.
O‘
quvchilar bajaradigan amaliy topshiriqlarga quyidagi metodik talablar q
o‘
yiladi: 
1.
Amaliy topshiriqlar 
o‘
quvchilarning bilimi va qobiliyatiga mos, ularning 
psixo-fiziologik imkoniyatlarini hisobga olgan, ayni vaqtda ularning fikrlash 
qobiliyatini va ijodiy tashabbusini rivojlantiradigan b
o‘
lishi kerak; 
2.
O‘
quvchilarning amaliy topshiriqlari (geografik mashq va masalalar, xarita 
bilan ishlash va hokazo) ilgari egallangan bilim, k
o‘
nikma va malakalardan 
foydalanishni taqozo etadigan hamda ularni yanada rivojlantiradigan b
o‘
lishi lozim; 
3.
Amaliy topshiriqlarning turi va mazmuni 
o‘
quvchilarning yosh xususiyatlari, 
ularning tayyorgarlik (bilim) darajasiga va indivudial xususiyatlariga mos kelishi 
shart; 
4.
Amaliy topshiriqlarning mazmunan xilma-xil va qiziqarli b
o‘lishiga e’tibor berish 
kerak, ularning natijasi 
o‘
quvchilarga yangilik berishi shart; 
5.
Amaliy topshiriqlar quyi sinflardan yuqori sinflarga tomon asta-sekin 
murakkablashib borishi lozim; 
6.
Har bir amaliy topshiriqning natijasi 
o‘
z vaqtida tahlil qilinishi, muhokama qilib 
baholanishi, amaliy topshiriq natijilari esa ta’lim jarayonida foydalanilishi maqsadga 
muvofiqdir. 
B. P. Yesipov amaliy topshiriqlar ta’lim j
arayonida quyidagi vazifalarni hal etishi 
mumkin: 
1) 
o‘
quvchilarning ongliligini va 
o‘
zlashtirilgan bilimning sifatini oshirishga; 
2) ularda Davlat Ta’lim standarti (DTS) va o‘
quv dasturlarida talab etilgan 
o‘
quv 
ish usullari (shu jumladan bilim manbalari bilan mustaqil ishlash) ga oid bilim, 
k
o‘
nikma va malakalarning shakllanishiga;
3) 
o‘
quvchilar egallagan bilim, k
o‘
nikma va malakalarni hayotda, ishlab 
chiqarishda tadbiq eta olish; 
4) 
o‘
quvchilarning bilish qobiliyatlari (kuzatuvchanlik, sinchkovlik, mantiqiy 
tafakkur, ijodiy faollik va bilimlarni tadbiq etish) ni rivojlantirish; 
5) ularni mustaqil ishlashga, oldiga q
o‘
yilgan maqsadlarga erishishga 
odatlantirish; 
6) 
o‘
quvchilarni kelgusida samarali va mustaqil hayotga tayyorlash 
imkoniyatlarini beradi, 
deb ta’kidlaydi.
O‘quvchilar raqamli ma’lumotlar bilan ishlaganlarida turli jadval, grafik va 
diagramma tuzishni 
o‘rganadilar. Bu ishlar asosiy ma’lumotlarni yaxshi 
o‘zlashtirishni ta’minlaydi.

---

- 36 - 
Amaliy topshiriqlarning samarasi 
o‘
quvchilarning bilimi va tayyorgarligiga, 
o‘
qituvchining ijodiy faoliyati, mahorati, tajribasi va qamrov doirasiga bo
g‘
liq. 
Turli fan bellashuvlari va fan olimpiadalarida amaliy topshiriqlarga alohida 
e’tibor qaratilishining zamirida ham aynan shunday maqsad ko‘
zlangan b
o‘
lsa ajab 
emas.
Quyida biz fanimizning eng sodda, ammo, juda chuqur ma’no
-mazmunga ega 
b
o‘
lgan mashq va masalalari, amaliy topshiriqlari hamda ularni yechish usullaridan 
namunalar berishga qaror qildik. Zero, mazkur mashq va masalalar geografik 
bilimlarni mustahkamlashga xizmat qiladi.
Amaliy topshiriqlardan namunalar: 
1.
Tepalikning balandligi 18 metr. Uning janubi-sharqiy qismi tik, shimoli-
g‘
arbiy 
qismi esa qiya. Tepalikni gorizontallarda aks ettiring. 
(Izoh: gorizontallarni har 3 metrdan 
o‘
tkazing)