Vrach nazorati fani bo’yicha o’zlashtiradigan

Pnevmotaxometriya  –  nafas  olganda  va  chiqarganda  nafas  yo’llarida 
uchraydigan  qarshiliklarni  aniqlash  imkonini  beruvchi  usul  hisoblanadi 
(bronxial  o’tkazuvchanlik).  Pnevmotaxometr  datchigi  metall  naycha  va  uning 
diafragmasidan  iborat.  Diafragma  to’sig’idan  havo  o’tishi  natijasida  bosim 
paydo  bo’ladi  va  u  maxsus  manometr  yordamida  o’lchnadi.  Tekshiriluvchiga 
naychani  uchini  og’izga  tutib  chuqur  va  tez  nafas  chiqarish  buyuriladi.  Qisqa 
vaqt  dam  olingandan  keyin  kran  qayta  ulanadi  va  tez  nafas  olish  amalga 
oshiriladi. Moslamani strelkasi havo oqimini l soniyalardagi kuchini ko’rsatadi. 
O’lchash  uch  marotaba  o’tkaziladi  va  ular  orasidagi  yaxshiroq  natija  hisobga 
olib  qo’yiladi.  Bronxial  o’tkazuvchanlik  buzilganda  odatda  nafas  chiqarish  va 
kamroq darajada nafas olish pasayadi. Nafas hajmi (NH) deb har bir nafas sikli 

---

 
95 
yordamida  nafas  olish  va  chiqarishdagi  havo  hajmiga  aytiladi.  Uni  nafasni 
daqiqalik hajmini bir daqiqadagi olingan nafas soniga nisbati orqali aniqlaniladi. 
NH  ko’rsatkichi  yoshga,  jismoniy  rivojlanishga  va  o’pkaning  tiriklik  sig’imiga 
bog’liqdir.  NH  va  chastotasini  aniqlash  o’pka  ventilyatsiyasini  xarakterini 
ob’yektiv baholash imkonini beradi. Chuqur va tez-tez nafas olish o’pkalardagi 
gaz almashnuvini uchun yaxshi sharoit hisoblanadi. Kamroq va yuzaki nafas esa 
buning  aksi  bo’lib,  yomon  sharoit  ko’rinishida  kam  effektiv  bo’ladi  (nafas 
yo’llarini  to’ldiruvchi  va  gaz  almashinuvida  ishtrok  etuvchi  havo),  o’pkalarni 
turli  sohalarida  ventilyatsiyani  noturg’un  bo’lishi  kuzatiladi.  Kichik  yoshdagi 
bolalarda  tashqi  nafas  ko’rsatkichlari  va  birinchi  navbatda  nafas  chastotasi 
hamda chuqurligi labilroq bo’ladi. Yosh o’tgan sari nafas olish kamayib boradi 
(1daq. da 48 tadan to 17 tagacha), NH esa ortib boradi (oylik yoshdagilarda 30 
ml  dan  15  yoshda  275  ml.  gacha).  NH  ni  kattaligini  aniqlash  amaliy  jihatdan 
nafas  chastotasi  bilan  bog’liq  holda  olib  boriladi,  nafas  a’zolari  kasalliklarida 
NH  kamayadi,  nafas  chastotasi  esa  ortadi.  Zahiradagi  nafas  hajmi  tinch  nafas 
olishdagi  eng  maksimal  olingan  havo  hajmidir,  u  spirogrammada  aniqlaniladi. 
Tinch nafas olish vaqtida tekshiriluvchiga maksimal darajada chuqur nafas olish 
buyuriladi va 30 soniyadan so’ng yozuv davom ettiriladi.  
Tinchlikdagi  nafas  darajasidan  maksimal  nafas  olish  tishchasining 
darajasi aniqlanadi. Spirograf shkalasi yordamida millimetrlarda hisob-kitob olib 
boriladi. Zahiradagi nafas hajmi 250-1500 ml. ni tashkil etadi.  
Nafas chiqarish zahirasi – tinch nafas chiqarishn vaqtidan so’ng maksimal 
darajada  chiqarishi  mumkin  bo’lgan  havo  hajmiga  aytiladi.  Tekshiriluvchiga 
spirometr  yoki  spirografga  maksimal  darajada  nafas  chiqarish  buyuriladi. 
Tekshiriluvchi  spirografga  maksimal  nafas  chiqaradi,  tinch  nafas  chiqarish 
vaqtidagi  tishchadan  to  tishchani  eng  yuqori  cho’qqisigacha  aniqlab  millilitr 
shkalada  o’lchnadi.  U  300-1200  ml  ni,  O’TS  esa  20-25%  ni  tashkil  etadi. 
Zahiradagi  nafas  olish  va  nafas  chiqarish  hajmi  pasayishi  o’pka  to’qimasi 
elastikligi pasayishida kuzatiladi.  

---

 
96 
O’TS  –  o’pkaning  tiriklik  sig’imi.  Maksimal  havo  olishdan  so’ng 
chiqargan  maksimal  havo  miqdori.  U  spirograf  yoki  spirometr  yordamida 
aniqlanadi. O’TS yoshi o’tgan sari ortib boradi. 4-6 yoshda o’rtacha 1100-1200 
ml,  13-15  yoshlarga  borib  2100-3200  ml  hosil  qiladi.  O’TS  ni  baholashda 
standart ko’rsatkichlar bilan taqqoslab baholash tavsiya etiladi. O’TS aniqlashda 
turli xil formulalar taklif etiladi. 
 
 
O’TSBR = (27.63-0.112 x yosh),
 
 
O’TSBK (o’pkaning tiriklik sig’imi bo’lishi kerak) 
X  -  turgan  holdagi  bo’y  uzunligi  (erkaklar  uchun),  yoki  (21.78-0.101  x 
yosh),  
X - turgan holdagi bo’y uzunligi (ayollar uchun) 
Antoni bo’yicha
 
 
O’TBSK = asosiy almashinuv x 2. 3 (ayollar uchun) yoki 2. 6 (erkaklar uchun) 
 
Shunday  qilib  olingan  natijalarni  1.21  to’g’rilash  koeffitsiyentga 
ko’paytiriladi.  
O’TSBK  80%  pasayib  ketishi  patologik  holat  deb  baholanadi.  O’TSBK 
pasayib  ketishi  nafas  organlarini  o’tkir  va  surunkali  nafas  kasalliklarida 
kuzatiladi. Nafas yetishmovchiligini kelib chiqishiga sabab bo’ladi.  
O’BTS  takroriy  ravishda  dinamikada  kuzatib  aniq  ma’lumotlarga  ega 
bo’lishi  mumkin.  Chunki  O’TSBK  sport  bilan  shug’ullanish  davrida  ortib 
boradi.  
O’pkaning  umumiy  sig’imi  maksimal  nafas  olgandan  so’ng  o’pkada 
qolgan  havo  miqdori,  uni  qoldiq  hajm  va  O’TS  ni  aniqlab  bo’lgandan  so’ng 
aniqlanadi.  O’TS  yosh  o’tgan  sari  ortib  boradi.  O’pkaning  bo’lishli  umumiy 
tiriklik sig’imini aniqlash O’TSBK ga bog’liq bo’ladi.  
Antoni bo’yicha O’BUTS, O’TSBK ni 1.32 ga ko’paytirishga teng. ±15-
20% farq qilishi mumkin.  

---

 
97 
O’TS ni juda past darajaga tushib ketishini o’pka kasalliklarida yurak-qon 
tomir  kasalliklarida  uchraydi.  Sport  bilan  shug’ullanish  natijasida  uning  ortishi 
kuzatiladi.