Vrach nazorati fani bo’yicha o’zlashtiradigan

 
1.4. Jismoniy rivojlanish va uni aniqlash usullari 
 
Jismoniy  rivojlanish  -  inson  organizmining  zahiradagi  jismoniy  kuchini, 
chidamliligini va ish qobiliyatini aniqlovchi morfologik va funktsional belgilar 
yig’indisidir.  
Jismoniy  rivojlanish  genotip,  fenotip  va  kasalliklarga  bog’liq  bo’ladi. 
Jismoniy  rivojlanish  komleks  tushuncha  bo’lgani  uchun  uni  xarakterlovchi 
belgilar  turli  xil  bo’ladi.  Jismoniy  rivojlanishni  aniqlovchi  asosiy  usullariga 
somatoskopiya  (tashqi  ko’ruv)  va  somatometriya  (antropometriya,  tana 
qismlarini o’lchash) kiradi. 
Tekshiruvni  birinchi  bosqichi  ko’ruv  hisoblanadi.  Tekshiruluvchi  ichki 
kiyimigacha  echingan,  erkin,  oyoqlari  yelka  kengligida  bo’lishi  lozim. 
Tekshiruv old, yon va orqa tomondan olib boriladi. 

---

 
41 
Tana  tuzilishi. 
Bunda  tana 
qismlarini  bir  biriga  bog’liqligi, 
proportsionalligi, shakllari va o’lchami tekshiriladi. Tana tuzilishi tushunchasini, 
undan  ham  keng  tushunchaga  ega  bo’lgan  konstitutsiyaga  almashtirish  kerak 
emas.  Konstitutsiya  o’z  ichiga  tana  tizimidagi  tushunchani,  metobolizm 
asoslarini, organizmni ichki va tashqi ta’sirlarga reaktivligini oladi. 
Konstitutsiya  –  atrof-muhit  omili  ta’sirida,  genotip  asosida  yotuvchi  
organizmni  funktsional,  psixik,  morfologik  xususiyatlariga  yetarli  darajada 
chidamli  yagona  kompleks  hisoblanadi.  Jismoniy  tarbiya  va  sport  amaliyotida 
konstitutsiya  diagnostikasi  murakkabligi  uchun  tekshiriluvchini  salomatligiga 
asoslanadi.  Morfologik  belgilarga  asoslangan  holda, konstitutsiya  tavsifi  uchun 
«somatotip»  iborasi  qo’llaniladi,  shuningdek  u  shaxsning  biologik  hujjati 
hisoblanadi.  Hozirgi  paytda  somatotip  ontogenez  tempini  aniqlovchi  ishonchli 
omillardan  biri  hisoblanib,  sport  mutaxassisligi  bo’yicha  muhim  ahamiyatga 
ega. 
Tana  komponentini  bir-biriga  nisbatini  o’rganadi  –  yog’,  mushak,  suyak 
to’qimasi,  ularni  endomorf  (teri  osti  yog’  kletchatkasi  yaxshi  rivojlangan), 
mezomorf  (mushak  va  suyak  yaxshi  rivojlanmagan),  ektomorf  (inson 
organizmini uzun, tortilgan o’lchamlari ko’proq) larni baholaydi. 
Tibbiy  ko’rikning  birinchi  bosqichi  tashqi  ko’rishdan  boshlanadi. 
Tekshiriluvchi  echinib,  erkin  tik  turadi,  oldingi  tomondan,  yon  tomondan  va 
orqa tomondan ko’riladi, oyoqlar elka kengligida bo’ladi.