Vrach faoliyatining huquqiy asoslam

VII bob. TIBBIY XODIMLARNING MA’MURIY
 
JA V OBG ARLIGI
Ma’muriy qonunchilik haqida tushuncha
Qonunchilikning alohida mustaqil tarmog‘i sifatida ma’muriy 
qonunchilik  davlat  boshqaruv  tizimi  va  boshqa  turli  sohalarda 
ijtimoiy (jamoat) munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy hujjatlar 
majmuasidan  iboratdir.  Qonunchilikning  ushbu  turi  fuqarolaming 
ko‘plab  huquqlarini  mustahkamlaydi,  turli  xil  muassasalaming 
faoliyati,  mansabdor  shaxslar  va  fuqarolaming  xulqi  qoidalarini 
belgilaydi  (masalan,  sanitariya  qoidalari,  litsenziyalash  qoidalari, 
atrof  muhitni  asrash  va  boshq.),  qoidalarni  buzganlik  uchun 
javobgarliklarni,  shuningdek ma’muriy huquqbuzarlik  uchun jazo 
qo‘llash tartibini ko‘zda tutadi.
0 ‘zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasi  fuqarolaming 
nafaqat  huquq  va  erkinliklari,  balki  ularning  majburiyatlari 
ham  tengligini  belgilaydi.  Demak,  fuqarolar  o‘z  huquqlaridan 
foydalanish  bilan  bir  qatorda,  ularga  qonun  bilan  yuklatilgan 
majburiyatlami ham bajarishlari  shart.
Fuqarolaming  o‘z  majburiyatlarini  bajarmasligi,  ularga 
rioya  etishdan bo‘yin tovlashi,  huquqlarini  suiste’mol  qilishi  mos 
tarzdagi qonuniy chora ko‘riIishiga sabab bo‘ladi.
M a’muriy  qonunchilikda  ko‘zda  tutilgan  huquq  va 
majburiyatlami  amalga  oshirish  jarayoni,  fuqarolar  tomonidan 
qonuniy yoki noqonuniy ko‘rinishda bo‘ladiganyuridik harakatlami 
bajarish orqali amalga oshiriladi.
Fuqarolaming  qonuniy  harakatlari  ulaming  ham  huquqlari 
(mavjud  huquqlardan  foydalanish,  qonuniy  huquqlarga  ega 
bo‘lish,  buzilgan  huquqini  himoya  qilish),  ham  majburiyatlari 
(majburiyatlarini  ixtiyoriy  bajarish,  qonun talablariga rioya  etish) 
bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.
Fuqarolaming 
noqonuniy 
harakati, 
ya’ni 
ma’muriy 
qonunchilik me’yorlarining buzilishi ma’muriy majburlovni ko‘zda 
tutuvchi m a’muriy huquqbuzarliklami keltirib chiqaradi.
92

---

Qonunchilikka  muvofiq  ma’muriy  huquqbuzarlik  deganda 
fuqarolarning  huquqlari  va erkinliklariga,  mulkchilikka,  davlat va 
jamoat  tartibiga,  tabiiy  muhitga  tajovuz  qiluvchi  g ‘ayrihuquqiy, 
aybli  (qasddan yoki  ehtiyotsizlik  orqasidan)  sodir  etilgan  harakat 
yoki harakatsizlik tushuniladi. Ushbu huquqbuzarlik jamiyat uchun 
xavf  alomatlarini  tutmaydi,  va  mos  tarzda  jinoiy  javobgarlikni 
yuzaga keltirmaydi.  Ta’kidlash lozimki, m a’muriy huquqbuzarlikr 
jinoyat uchun xos bo‘lgan qator umumiy belgilarga ega. Ahamiyati, 
oqibatining  og‘irligi,  sodir  etilish  sonini  inobatga  olganda  ayrim 
huquqbuzarliklar  jinoiy  qonunchilik  nuqtai-nazaridan  baholanib, 
jinoyat  sifatida  tasniflanishi  mumkin.  Ya’ni,  masalan.  sanitariya 
qonunchiligini, epidemiyaga qarshi kurash qoidalarini, radiatsion va 
yong‘in xavfsizligi talablarini, davlat hisobotlarini rasmiylashtirish 
tartibini buzilishi, yuqorida ko‘rsatilgan holatlar bo‘yicha ijtimoiy 
xavf alomatlarini  yuzaga  keltirishi  va  mos  tarzda jinoyat  sifatida 
qayd etilishi mumkin.
Ma’muriy  huquqbuzarlik  sodir  etgan  shaxs  o‘z  harakati 
yoki  harakatsizligi  g ‘ayrihuquqiy  ekanligini  bilgan  bo‘Isa,  uning 
zararli  oqibatlariga ko‘zi  etgan,  yuz  berishini  istagan bo‘lsa yoki 
bu  oqibatlaming  kelib  chiqishiga  ongli  ravishda  yo‘l  qo‘ygan 
bo‘lsa, bunday m a’muriy huquqbuzarlik qasddan sodir etilgan deb 
hisoblanadi.
Ma’muriy  huquqbuzarlik  sodir  etgan  shaxs  o ‘z  harakati 
yoki  harakatsizligi  zararli  oqibatlarga  olib  kelishi  mumkinligini 
oldindan  ko‘ra  bila  bo‘lgan  bo‘lsa  ham,  lekin  engiltaklik  bilan 
ulaming  oldini  olish  mumkin deb  o‘ylagan  bo‘lsa,  yohud  bunday 
oqibatlaming kelib  chiqishi mumkinligini  oldindan ko‘rishi  lozim 
va mumkin bo‘lgan holda oldindan ko‘ra bilmagan bo‘lsa, bunday 
m a’muriy  huquqbuzarlik  ehtiyotsizlik  orqasida  sodir  etilgan  deb 
hisoblanadi.
Qonun  bilan  himoya  etiladigan  huquq  va  manfaatlarga 
oxirgi zarurat holatida zarar etkazilishiga sabab  boMgan harakatlar
93

---

m a’muriy  huquqbuzarlik  deb  hisoblanmaydi.  Bunda  shaxsga 
yoki  shaxsning  huquqlariga,  jamiyat  yoki  davlat  manfaatlariga 
tahdid  etayotgan  xavfni  o ‘sha  holatda  boshqacha  choralar  bilan 
bartaraf etib bo‘lmasa hamda etkazilgan zarar oldi olingan zararga 
qaragandan  kamroq  bo‘lsa,  bartaraf  etish  uchun  sodir  etilgan 
harakatlar ma’muriy huquqbuzarlik deb hisoblanmaydi.
Qonunchilikka  muvofiq  m a’muriy  huquqbuzarlik  sodir 
etilgan  paytda  o‘n  olti  yoshga  to'lmagan  shaxslar  ma’muriy 
javobgarlikka tortilmaydi.
Sodir  etilgan  ma’muriy  huquqbuzarlik  kam  ahamiyatli 
bo‘lgan taqdirda,  shu  ishni  ko‘rib  chiqish vakolatiga  ega  bo‘lgan 
organ  (mansabdor  shaxs)  huquqbuzarni  ma’muriy javobgarlikdan 
ozod  etib,  uni  ogohlantirish  bilan  kifoyalanishi  mumkin  ( 0 ‘zR. 
MJhK 21-modda).