«воспитание нового поколения в эпоху глобального преобразования: вызовы и перспективы»

264 •
1 APRIL 2022
•
ВОСПИТАНИЕ НОВОГО ПОКОЛЕНИЯ В ЭПОХУ ГЛОБАЛЬНОГО ПРЕОБРАЗОВАНИЯ
RAISING A NEW GENERATION IN ERA OF GLOBAL TRANSFORMATION •
1 APRIL 2022
•
265
uchun nechog‘lik ahamiyatli ekanligini, garchi ular informatsiya yetkazishni sekinlashtirib, til elementlarini 
ko‘paytirsa-da, tushunchaning yanada aniq bo‘lishi uchun yordam berishini I. R. Galperin alohida ta’kidlagan 
edi.
1
B. A. Serebrennikov tilda ortiqchalikning vujudga kelishini quyidagicha izohlaydi: “Bu tendensiya 
favqulotda va xavfli hodisa ekan, degan tushuncha vujudga kelmasligi kerak. U muomala jarayonida tug‘iladi. 
U yoki bu tilda gapiruvchi kishi atrofidagilar uni yaxshiroq tushunishiga harakat qiladi”.
2
Til o‘rganishning hozirgi bosqichida XXI asr tilshunoslari XX asr tadqiqot an’analarini davom 
ettirmoqdalar va semantiklarning o‘zaro ta’sirini tavsiflaydilar. Tavtologiya va pleonazmning tahlil etilishi 
eng yangi usullardan foydalangan holda va hodisalarning ortiqchaligini hisobga olgan holda kognitiv 
tilshunoslik, pragmatika, psixolingvistika , ortiqchalikning grammatik jihatiga oid qarashlarda o‘z tasdig‘ini 
topadi. Bundan tashqari, zamonaviy tadqiqotchilarning keng ko‘lamli ishlari rus, ingliz, nemis, fransuz, chex 
va boshqa tillardagi tavtologik va pleonastik konstruktsiyalarni taqqoslashga bag‘ishlangan.
Til va nutqda tilning ortiqchaligini, xususan, tavtologiya va pleonazm nazariyasini tahlil qilish 
bo‘yicha yondashuvlarning xilma-xilligi mavzuning ayrim tomonlarini batafsil ishlab chiqish, shuningdek, 
o‘rganilayotgan hodisalarning rolini turlicha talqin qilish va baholashni keltirib chiqaradi.
Biroq pleonazmlar va tavtologiyalar bo‘yicha tadqiqotlarning uzoq tarixi va ularning lingvistik 
adabiyotda yetarli bilimga ega bo‘lishiga qaramay, bugungi kunda ko‘rsatilgan hodisalarning ta’riflari va 
tasnifiga, shuningdek, ushbu tushunchalarni farqlash imkonini beradigan yagona mezonlar mavjud emas.
Shunday qilib, pleonazm, tavtologiya va unga aloqador til hodisalari orasida tavtologiya va pleonazmning 
ajralmas, farqli, o‘xshash xususiyatlari masalasi eng munozarali masala bo‘lib qolmoqda.
Albatta, tavtologiya va pleonazmni zamonaviy tadqiq qilishda tilshunoslikda ijodiy faoliyat sifatida 
tan olingan tilni tushunishni hisobga olish kerak. Bu fikr birinchi marta mashhur nemis filologi V. fon 
Gumboldt tomonidan bildirildi va tilshunoslarning keyingi asarlarida rivojlandi. Biroq tadqiqotchilar tilning 
ijodiy salohiyati manbasini turlicha ko‘radilar: kimdir uni tilning o‘z tabiatida, boshqalari esa “inson ruhida” 
ko‘radi. Ko‘rinadiki, zamonaviy antropotsentrik tafakkur paradigmasida tilning ijodiy salohiyatini ro‘yobga 
chiqarishda yetakchi o‘rin til shaxsini tan olishi kerak.