|
Kalit so
ʻ
zlar:
Individual xususiyat, kinestetik sezgi, taktil vibratsiya, bilish jarayoni, imo-ishora, didaktik
o
ʻ
yin.
Eshitishning pasayish darajasi va nutqning rivojlanishi bevosita bog
ʻ
liqdir. Bolaning eshitishi qanchalik
pasaygan bo
ʻ
lsa, nutq shuncha ko
ʻ
p zarar ko
ʻ
radi. Maktabgacha yoshdagi bolalarda barcha psixik jarayonlar,
jumladan, tafakkur, xotira, idrok va sh.k. larning kuchli rivojlanishi kuzatiladi. Nuqsoni tufayli eshitishida
nuqsoni bo
ʻ
lgan bolalar o
ʻ
z tengdoshlaridan ortda qoladi, shuning uchun ham bu hollarda maqsadli
tizimli tarbiya-taʼlim talab etiladi. Kundalik hayotda jonli ishtirok etadigan, kattalar va tengdoshlari bilan
muloqot qilgan bola faol rivojlanadi. Uning nutqi shakllanadi, atrof olam haqidagi tasavvurlari yuzaga
keladi. Maktabgacha taʼlim muassasasida kar va zaif eshituvchi bolalar bilan olib boriladigan mashg
ʻ
ulotlar
ularning yoshiga mos bilim va ko
ʻ
nikmalarni egallashi, maktabga tayyorlanishida ko
ʻ
maklashadi, intellektual
faoliyatini rivojlantiradi.
Eshitish-nutq muhitini yaratish bola bilan butun oila aʼzolarining muloqotini ko
ʻ
zda tutadi. Bola bilan
ishlar davomida eshitish apparatidan foydalaniladi. Bolaning har tomonlama barkamol rivojlanishi jismoniy,
mehnat tarbiyasi, atrof olam bilan tanishtirish, o
ʻ
yin faoliyati, tasviriy faoliyatni rivojlantirish, nutqni
rivojlantirish ishlari, boshlang
ʻ
ich matematik tasavvurlarni shakllantirish, shuningdek o
ʻ
qishni o
ʻ
rgatishni
o
ʻ
z ichiga oladi.Eshitish pasayishining o
ʻ
rta darajasida nutqning fonetik, leksik, grammatik tomonida
buzilishlar kuzatiladi. Eshitish bola hayotining turli bosqichlarida buzilishi mumkin. Nuqsonning ikkilamchi
ko
ʻ
rinishlari mavjud yoki mavjud emasligi vaqt omili bilan bog
ʻ
liq. Nuqson qancha erta yuzaga kelsa, u nutqiy
funksiyaning shakllanganligiga shuncha ko
ʻ
p taʼsir o
ʻ
tkazadi. Ikki yoshgacha bo
ʻ
lgan, nutq shakllanmagan
davrda kar bo
ʻ
lib qolish nutqning mavjud bo
ʻ
lmasligiga olib keladi. 3-3,5 yoshgacha davrda eshitishning
yo
ʻ
qotilishi shakllangan nutqning yo
ʻ
qotilishiga olib keladi. 4-5 yoshda eshitish to
ʻ
lig
ʻ
icha yo
ʻ
qotilsa,
maxsus taʼlim o
ʻ
z vaqtida boshlanmasa, nutq deyarli to
ʻ
liq boy beriladi. 6-7 yoshda eshitishni yo
ʻ
qotish
bola nutqining keskin buzilishiga olib keladi, maxsus pedagogik yordamsiz esa bolaning nutqi asta-sekinlik
bilan yomonlashib boraveradi. Bola 7 yoshdan keyin eshitmay qolsa, savol egallash ko
ʻ
nikmalari bo
ʻ
lsa, nutq
saqlab qolinishi mumkin, buning uchun tizimli korreksion ish olib borish talab qilinadi.
Eshitish buzilganda nutqning rivojlanish darajasi bir xil bo
ʻ
lmaydi va quyidagi omillarga bog
ʻ
liqdir:
• eshitishning buzilganlik darajasi;
• eshitish analizatori nuqsonining yuzaga kelish vaqti;
• eshitish analizatori faoliyati buzilganidan keyin bolaning qanday pedagogik sharoitlarda bo
ʻ
lgani;
• bolaning individual xususiyatlari.
Sanab o
ʻ
tilgan omillarning har biri bolalar nutqini baholashda katta ahamiyatga ega. 3 yoshgacha
bo
ʻ
lgan bolalarda eshitishning sezilarsiz pasayishi nutqning kechikishi yoki yetarlicha rivojlanmasligiga
olib keladi. 3 yoshdan keyin eshitishning pasayishi nutqiy rivojlanishda u qadar jiddiy nuqsonlarni keltirib
chiqarmaydi. Eshitishning pasayishi oqibatlarini bartaraf qilishga qaratilgan ham tibbiy, ham pedagogik
chora-tadbirlar qanchalik erta ko
ʻ
rilsa, bola shuncha muvaffaqiyatli rivojlanadi. Oilada nutqiy muhitning
shakllantirilishi, eshitishni erta protezlash, nutqiy idrok va nutqni rivojlantirish bo
ʻ
yicha maxsus ishlarni
tashkil etish bolaning muvaffaqiyatli rivojlanishini belgilaydi.Individual xususiyatlar ham nutqning
rivojlanishiga taʼsir o
ʻ
tkazadi. Nutq egallash jarayonida bola shaxsining faolligi, tafakkur jarayonlarining
harakatchanligi katta rol o
ʻ
ynaydi. Barqaror ko
ʻ
rish diqqati va xotira nutqiy nuqsonni kompensatsiyalash va
nutqni rivojlantirishga ko
ʻ
maklashadi. Kar bolalarda nutqni shakllantirish maxsus o
ʻ
qitish sharoitida qoldiqli
analizatorlardan foydalanishga asoslanadi. Ko
ʻ
rib va eshitib idrok etish, kinestetik sezgi, taktil vibratsiyali
sezgirlik faol jalb qilinadi. Surdopedagog kar bolaga nutqiy apparat harakatlarini egallash, eshitib idrok
etishni rivojlantirishda (ovoz kuchaytirish apparaturasidan majburiy foydalanish bilan) ko
ʻ
maklashadi.
Maktabgacha yoshdagi kar va zaif eshituvchi bolalar qator xususiyatlarga ega. Ularda:
Do'stlaringiz bilan baham: |
