Voleybol, basketbol nazariyasi va uslubiyati kafedrasi a. A. Pulatov, m a qdirova sport pedagogie

0 ‘z o ‘yinchilaringizga to ‘pni bosh ustidan boshlab uzatish uchun
quyidagi o ‘rgatuvchi maslahatlami qo ‘Hang:
—
zarba berish;
— to'pning peshona yoki undan balandroq holatda boiishi;
— to‘pgacha boigan oraliq.
Mashqlami bajarish tartibi almashtirilishi mumkin — 3, 2, 1 
yoki 0. Agar to ‘p uzatish nishon tomon ijro etiladigan bo‘Isa, 
unda 3 imkoniyat uchta variantda quyidagicha bajarilishi mumkin: 
aniq to ‘p uzatish va uzatuvchi xohlagan uchta hujumchiga uzatish 
imkoniyatiga ega boiadi.
114

---

♦ 
Agar siz to*p uzatishni o ‘zlashtirishga mavsum boshida
ustivorlik bermasangiz, mavsumning boshqa bosqichlarida
ham (qismlarida) ustivorlik berishingiz mushkul bo'ladi.
A — 2 imkoniyatli mashq to ‘p uzatuvchini biroz harakat- 
lanishga majbur qiladi.
A — 1 imkoniyatli mashqda to ‘p uzatuvchi juda kam harakat- 
lanadi va to‘pni bir variantda bajarishi mumkin bocladi.
A — 0 esa uzatuvchiga hech qanday imkoniyat bermaydi.
To‘p uzatish ustida ishlash va amalda uni baholab borish eng 
yaxshi g‘oya hisoblanadi. 0 ‘yinchilar o‘z yondashuvlarini o‘zlari 
belgilashi mumkin. Masalan, 15-o‘yinchi tirsaklar yoki qo‘l 
harakatlarini bajarayapti, agar siz to ‘pni nishonga uzatishga diqqat 
bermasangiz va mashqlami mavsum boshidan bajarib bormasangiz, 
unda har bir o‘tishda 3, 2, 1 yoki 0 raqamini chaqirishingiz 
mumkin. Sherik bularga shaylanadi va ulami e’tiborga oladi. 
Hisobni 15 gacha ajratib, mavsumning qolgan qismida o‘rtacha 
ballga ega bo‘lish mumkin.
0 ‘rtacha 2, 3 ballgacha mashqni bajarish o‘tish yaxshi amalga 
oshirilganini ifodalaydi, 1, 0 ball bahosi esa zaif o‘tish hisoblanadi. 
0 ‘zining hal qiluvchi ballini bilish ushbu usulni qayerda va qachon 
sportchilarga takomillashtirish kerakligini bilish imkoniyatini ochib 
beradi, ularga aniq maqsadni belgilaydi. Mashg ‘ ulotlarda va 
tumirlarda hal qiluvchi ballarni yozib borish foydalidir.
Bu borada o£yinchilaming kuchli va zaif tomonlaiini o‘rganish 
uchun mashqlaming qanday bajarilishini ko‘rib chiqamiz. Agar 
mavsum faollashib qo‘shimcha muammolar yuzaga kelayotgan 
bo‘Isa, uning dastlabki bosqichidayoq mashqlaming asosiy usullari 
o‘yinchilarga to ‘pni his qilish, uning holatini bilish va o‘ynash 
yo‘llarini amalda bajarishga imkon yaratadi. 0 ‘yinchilar o‘z 
imkoniyatlarini yaxshilashi uchun mashqlarga tayyor bo‘lishi, 
ulami yuksak aniqlik va tezlikda bajarishlari talab qilinadi. Maqsad 
shundan iboratki, o‘yinchilaming raqibga qarshi raqobatbardosh 
bo‘lishini ta ’mini ash lozim. 0 ‘yinchilarda to ‘p kiritish turini 
o‘zlashtirish imkoniyati borligiga ishonch hosil qiling, chunki ular 
raqobatli bellashuvda bunday vaziyatga duch keladi; agar zarurat
115

---

boisa, eng kuchli to‘p kirituvchilar yoki jamoa trenerlari raqib 
sifatida bu ishni (mashqni) amalga oshirishi mumkin.
Barcha mashqlar ko‘p martalab takrorlanishni talab qiladi. 
Kichik guruhlarda biiga bir mashq o'tkazish mavsum boshida, 
hamkorlikda va jamoa boiib mashq o‘tkazish mavsum davomida 
samarali hisoblanadi. Lekin bu jarayonda ochkolami raqobatli 
asosda hisoblash o‘yinchilami faollashtiradi.
Yangi shug‘ullanuvchilar bilan bunday mashqlami qoilashda 
trener asosiy o ‘rgatuvchi rolni o‘ynashi lozim. Yaxshiroq 
tayyorlangan o‘yinchilar boshqa o‘yinchilami mashq markaziga 
jalb qilishi kerak. Oddiy mashqlardan kombinatsion mashqlaiga 
o‘tish, ikki va undan ko‘p harakatlami biriktiruvchi mashqlami 
qoilash zarnr. Lekin bunday mashqlami qoilash uchun tayyor- 
garlik yetarli boiishi kerak. 0 ‘rgatish va mashg‘ulot jarayonida 
barcha o‘yinchilar ko‘plab imkoniyatlarga ega boiadi. Mavsum 
o‘rtasida va mavsumdan keyingi vaqtlarda individual mashqlardan 
foydalanish texnik mashqlaqÿ qoilash imkoniyatini yaratadi. Agar 
shakllantirilayotgan o‘yin usuli sifati susayadigan boisa, unda 
takrorlash sonini orttirish talab qilinadi.
Tayyorgarlik davomida o‘yinchi o'zining o‘zlashtirgan usuli 
bo‘yicha taqdimot o‘tkazishi muhim ahamiyat kasb etadi.
Izchil va tosg‘ri shaklda ko‘rik o‘tkazish doimo xatolami bar- 
taraf etishga yordam beradi. Taqdimot o‘tkazishda o‘yinchilar 
to'pni boshqarish imkoniyatini, ular raqib uchun raqobatli ekan- 
ligini namoyish qiladi. Kuchli taqdimot ocyinchilar o‘zlarida 
ishonch hissi yuzaga kelishiga turtki beradi. Ocyinchilarda yuk- 
sak marralami ko‘zlash ko‘nikmasini shakllantiring.
Daqiqa — yutishga to‘p uzatish