Virusologiya fanining predmeti, o‘rganish ob’ektlari

69. Eukariotlar va prokariotlarda transkripsiya vatranslatsiya.

Bakteriyada birlamchi RNK transkripsiyasi toʻgʻridan toʻgʻri informatsion RNK (i-RNK) vazifasini bajarishi mumkin. DNK va ribosomalar oʻrtasida maʼlumot tashigani uchun informatsion RNK deb nomlangan. Ribosomalar oqsil aslida paydo boʻladigan sitozoldagi RNK va oqsilli strukturalardir.

Eukariotlarda (masalan, odamlarda) birlamchi transkripsiya yetuk i-RNK boʻlishi uchun baʼzi qoʻshimcha protsessing bosqichlaridan oʻtishi kerak. Protsessing davomida keplar RNK uchiga qoʻshiladi va splaysing deb ataluvchi jarayonda uning bir qismi ehtiyotkorlik bilan olib tashlanadi. Bu bosqichlar bakteriyada sodir boʻlmaydi.Transkripsiya jarayonidan soʻng (eukariotlarda RNK protsessingidan keyin ham) i-RNK molekulasi oqsil sintezini amalga oshiradi. Polipeptid hosil qilish uchun i-RNKdagi maʼlumotdan foydalanish translyatsiya deb ataladi

Transkripsiya jarayonida DNKning gen hosil qiluvchi zanjiri kodlamaydigan zanjir deb nomlanadi va undan andoza sifatida foydalangan holatda RNK polimeraza fermenti ishtirokida (komplementar) RNK zanjiri sintezlanadi. Bu hosil boʻlgan RNK zanjiri birlamchi transkript (iRNK) deb nomlanadi.

DNK pufakcha hosil qilish uchun ochiladi va pastki zanjir komplementar RNK zanjirini sintez qilish uchun andoza boʻlib xizmat qiladi. Ushbu zanjir andoza zanjiri deb nomlanadi. Andoza zanjirining transkripsiyasi DNKning boshqa zanjiri (kodlovchi zanjiri)ga ketma-ketlik boʻyicha mos keluvchi i-RNK hosil qiladi. Vaholanki, DNK va RNK oʻrtasidagi biokimyoviy farq tufayli DNKdagi T i-RNKda U bilan almashadi. I-RNK ketma-ketligi quyidagicha: Birlamchi RNK transkripsiyasidagi nukleotidlar ketma-ketligi baʼzan kodlovchi zanjir deb yuritiluvchi DNKning transkripsiyada qatnashmagan zanjir ketma-ketligi bilan mos keladi. Lekin DNK va RNK oʻrtasida maʼlum turdagi biokimyoviy farqlar mavjudligi sababli birlamchi RNK transkripsiyasi va DNKning kodlovchi zanjiri toʻlaligicha bir xil boʻlmaydi. Asosiy farqi shuki, RNK molekulalarida timin (T) asoslari boʻlmaydi. Uning oʻrniga shunga oʻxshab ketuvchi uratsil (U) asoslari oʻrin olgan boʻladi. Timin kabi uratsil ham adenin bilan juftlashadi.