Virusologiya fanining predmeti, o‘rganish ob’ektlari

110.

Viruslar va rak hujayralari haqida umumiy tavsif.

Viruslar (lot. virus — zahar) — faqatgina tirik hujayralarda koʻpayib, oʻsimlik, hayvon va odamda yuqumli kasallik qoʻzgʻatuvchi mikroorganizmlar. Oʻtmishda "V." termini har xil kasallik qoʻzgʻatuvchilarga, ayniqsa nomaʼlum agentlarga nisbatan qoʻllanilgan. Fransuz olimi L. Paster bir qancha kasalliklarning kelib chiqishida bakteriyalarning rolini isbotlab berganidan soʻng V. tushunchasi "mikrob" soʻzining sinonimi sifatida qoʻllanila boshlandi. Kasallik qoʻzgʻatuvchi bu ikki guruh agentlari, yaʼni bakteriyalar bilan V. oʻrtasidagi muhim farq rus olimi D. I. Ivanovskiy (1892) va keyinchalik boshqalar tamaki mozaikasi hamda juft tuyoqli hayvonlarning oqsil kasali qoʻzgʻatuvchilari bakterial suzgʻich (filtr)dan oʻtishini isbotlagach, aniqlandi.V. tabiatda keng tarqalgan, odam, hayvonlar va oʻsimliklarda har xil ogʻir kasalliklarni paydo qiladi. Ular maxsus tarqatuvchi yoki mexanik yoʻl bilan tarqaladi. Koʻpchilik V. yillab tiriklik xususiyatini yoʻqotmaydi, qulay sharoitga (tirik hujayraga) tushib qolishi bilan kasallik qoʻzgʻata boshlaydi. Ayrim V. (mas., gripp V.) tashqi muhitda oʻz xususiyatini yoʻqotadi. V. qoʻzgʻatadigan kasallikning paydo boʻlishiga koʻpincha faqat bitta virus zarrasi sabab boʻlishi mumkin.

Saraton xujayralari tezda ko'payadigan, takrorlash va o'sishga qobiliyatini saqlaydigan g'ayritabiiy hujayralardir. Bu tekshirilmagan hujayra o'sishi to'qima yoki o'smalar massasini rivojlanishiga olib keladi. O'sish o'sishi davom etmoqda, ba'zilari esa malign shishalar deb ataladi, bir joydan ikkinchisiga tarqalishi mumkin. Saraton xujayralari normal hujayralardagi sonlar yoki yo'llar bilan farq qiladi . Saraton xujayralari biologik qarishni boshdan kechirmaydilar.Ko'p turli xil saraton turlari mavjud va bu saraton hujayralarining har qanday turida rivojlanishi mumkin. Saraton turlari odatda organ , to'qima yoki rivojlanadigan hujayralar uchun nomlanadi. Saratonning eng keng tarqalgan turi - karsinom yoki terining saratoni. Karsinomlar epiteliya to'qimasida rivojlanadi, bu tananing tashqi qismini va chiziqlarni organlarni, tomirlarni va bo'shliqlarni qoplaydi. Sarcomalar mushak , suyak va yumshoq biriktiruvchi to'qimalarda , yog ' , qon tomirlari , limfa tomirlari , tendonlar va ligamentlarni hosil qiladi. Leykemiya oq qon hujayralarini hosil qiluvchi suyak iligi hujayralarida kelib chiqqan saratondir. Lemfoma oq qon hujayralarida limfotsit deb ataladi. Ushbu turdagi saraton B hujayralari va T hujayralarini ta'sir qiladi.