|
II. Ўқув-услубий ҳужжатлар
Шахсий фазилатлар нуқтаи - назаридан ёндошув. Етакчиликнинг шахсийлик назариясига, шунингдек буюк инсонлар назарияси деб номланган назарияга мувофиқ, энг яхши раҳбарлар ҳамма учун умумий бўлган шахсий фазилатлар тўпламига эга бўлади. Агар ушбу фазилатларни аниқ белгилаш имконити бўлганда, одамлар уларни ўзларида тарбия қилишни ўрганиб, самарали раҳбарлар бўлишни ўрганишган бўлар эдилар. Ўрганилган хусусиятларнинг баъзилари қуйидагилар: интеллект (заковат) ва билим даражаси, таассурот қолдирадиган ташқи кўриниш, ҳалоллик, соғлом фикр, ижтимоий ва иқтисодий маълумот, ташаббускорлик ва ўта юқори ўзига ишонувчанлик даражаси.
Хулқ-атвор ёндошуви.Бу ёндашувга кўра самарадорлик раҳбарнинг шахсий сифатлари билан эмас, балки ўзига бўйсунган ходимлар билан ўзини тутиши орқали белгиланади. Услубнинг самарадорлиги аниқ вазиятнинг характери билан боғлиқ, вазият ўзгарганда, шунга мос услуб ҳам ўзгаради.
Вазиятли ёндашув. Кейинги изланишлар кўрсатишича, раҳбарликнинг самарадорлигида қўшимча омиллар катта аҳамият касб этади. Бу вазиятли омиллар ўзига бўйсунувчиларнинг эҳтиёжларини ва шахсий сифатларини, топшириқларнинг хусусияти, муҳитнинг талаблари ва таъсирини, шунингдек раҳбардаги ахборотни ўз ичига олади. Шунинг учун, етакчиликнинг замонавий назарияси вазиятли ёндашувга эътиборни қаратди. Изланишларга кўра, вазиятлар турли ташкилий тузилмаларни талаб қилганидек аниқ вазиятнинг характерига асосан раҳбарликнинг турли усуллари ҳам танланиши керак.
Митчел ва Хауснинг "йўл-мақсад " ёндашуви. Ушбу ёндашув раҳбарларнинг вазиятга муносиб равишда раҳбарлик услубини қўллашни талаб этади.
"Йўл-мақсад " термини кутишлар назарияси тушунчаларига яқин, шунингдек уриниш - унумдорлик, унумдорлик - натижалар кабилар ҳам шулар жумласидандир. "Йўл-мақсад" ёндашуви раҳбар хулқ-атворининг мотивлаштиришга, қониқишга ва ходимлар меҳнат унумдорлигига таъсирини тушунтиришга ҳаракат қилади. Бу ёндашувда мақсадларга эришишни рағбатлантириш, ушбу мақсадларга эришиш йўлларига таъсир этишга асосланган. Хаус раҳбар мақсадларга эришиш йўлларини енгиллаштириши ҳам мумкин деб ҳисоблаган. Қуйида раҳбар мақсадларга эришишнинг йўллари ёки воситаларига таъсир кўрсатиши мумкин бўлган усуллари кўрсатилган:
1. Ходимдан нима кутилишини тушунтириш.
2. Қўллаб-қувватлаш, устозлик қилиш, тўсиқларни бартараф этиш.
3. Мақсадларга эришишдаги ходимларнинг ҳаракатларини йўналтириш.
4. Ходимларда раҳбар қониқтириши мумкин бўлган ва унинг компетенциясида бўлган эҳтиёжларни яратиш.
5. Мақсад эришилганда ходимлар эҳтиёжини қондириш.
Хаус ўз моделида раҳбар стилларини кўриб чиққан ва аввалига икки стилни қўллаб-қувватлаш услуби – одамларга қаратилган услуб каби ва инструментал услуб – ишга қаратилган услубларни кўриб чиққан. Кейинчалик қарор қабул қилишда қатнашишни рағбатлантирадиган услуб ва муваффақиятга қаратилган услубларни киритган.
Ҳаётий цикл назарияси.
Пол Херси ва Кен Бланшар ҳаётий цикл назарияси деб аталган етакчиликнинг вазиятли назариясини ишлаб чиқдилар. Бунга асосан самарали етакчилик услублари бажарувчиларнинг «етуклилик» даражасига боғлиқ бўлади. Етакчиликнинг бажарувчиларнинг «етуклик» даражасига мос 4 та етакчилик стиллари таклиф қилинади: кўрсатмалар бериш - «етуклилик» паст даражада ва вазифа бўйича жавобгарликни бўйнига олишни хохламайди ҳам, билмайди ҳам; «сотиш»- «етуклилик» ўрта даражада, жавобгарликни олишга иштиёқ юқори, лекин билмайди;қарор қабул қилишда қатнашиш - «етуклилик» мўътадил юқори даражада, жавобгарликни олиш ҳоҳиши йўқ, лекин имконияти бор; ваколатни тақсимлаш - «етуклилик» юқори даражада ва жавобгарликни олишни хохлайди ҳам, билади ҳам.
Врум - Йеттоннинг қарорлар қабул қилиш моделида эътибор қарорлар қабул қилиш жараёнига қаратилади. Бу моделда ходимларнинг қарорлар қабул қилишда иштирок этиши мумкинлиги даражасига боғлиқ равишда автократик услубдан бошлаб, консультатив ва сўнг тўла иштироки билан тугайдиган 5 та раҳбарлик услублари мавжуд. Бу стиллар қуйидагилар:
1. Сиз ўзингиз сиздаги мавжуд ахборотга асосланиб муаммони ечасиз ва қарор қабул қиласиз (автократик услуб).
2. Сиз ўз ходимларингиздан керакли ахборотни қабул қиласиз ва кейин муаммони ўзингиз ечасиз. Бунда ходимларингизнинг қарор қабул қилишдаги иштироки муаммо тўғрисида ахборот тўплаш ва етказиш билан чекланади (автократ-консультатив).
3. Сиз муаммо тааллуқли бўлган ходимларга уларни бир гуруҳга тўпламай, алоҳида, алоҳида муаммони баён этасиз ва фикрларини, таклифларини эшитасиз. Сўнг ўзингиз ходимларингиз таъсири акс эттирилган ёки акс эттирилмаган қарор қабул қиласиз (партиципиал-консультатив).
4. Сиз ходимлар гуруҳига муаммони баён этасиз ва жамоа барча фикрлар ва таклифларни тинглайди. Сўнг ўзингиз ходимларингиз таъсири акс эттирилган ёки акс эттирилмаган қарор қабул қиласиз (демократ-консультатив).
5. Сиз ходимларингиз гуруҳига муаммони баён этасиз. Биргаликда альтернатив ечимлар топишга ҳаракат қиласиз ва гуруҳга ўзингизнинг қарорингизни маъқуллашларини истаб таъсир ўтказмайсиз, балки гуруҳ қониқарли ҳисоблаган ихтиёрий қарорни қабул қилишни хохлайсиз (демократ).
Do'stlaringiz bilan baham: |
