Vijiner jadvali usuli

1-topshiriq

1. 
   Har bir talaba Vijiner jadvali usuli yordamida o’z familiyasi va ismini shifrlashi va rasshifrovka qilishi kerak.
   
2. 
   Har bir talaba Gamilton marshrutlariga asoslangan usulda o’z familiyasi va ismini shifrlashi va rasshifrovka qilishi kerak.
   

Vijiner jadvali usuli
Polialfavitli almashtirish algoritmlari ichida Vijiner jadvali (matritsasi) T_B ni ishlatuvchi algoritm eng keng tarqalgan. Vijiner jadvali [RxR] o‘lchamli kvadrat matritsadan iborat bo‘lib, (R-ishlatilayotgan alfavitdagi simvollar soni) birinchi qatorida simvollar alfavit tartibida joylashtiriladi. Ikkinchi qatordan boshlab simvollar chapga bitta o‘ringa siljitilgan holda yoziladi. Siqib chiqarilgan simvollar o‘ng tarafdagi bo‘shagan o‘rinni to‘ldiradi (siklik siljitish). Agar o‘zbek alfaviti ishlatilsa, Vijiner matritsasi [36x36] o‘lchamga ega bo‘ladi ( 2.1. -rasm).

ABVGD...... ........ .......O‘QG‘H_ BVGDE...... .......... ......QG‘H_A VGDEJ................ ......G‘H_AB ....................................................... _ABVG...... ... ......YaO‘QG‘H

2.1.-rasm. Vijiner matritsasi.
Shifrlash takrorlanmaydigan M simvoldan iborat kalit yordamida amalga oshiriladi. Vijinerning to‘liq matritsasidan [(M+1),R] o‘lchamli shifrlash matritsasi T_(Sh) ajratiladi. Bu matritsa birinchi qatordan va birinchi elementlari kalit simvollariga mos keluvchi qatorlardan iborat bo‘ladi.
Agar kalit sifatida so‘zi tanlangan bo‘lsa, shifrlash matritsasi beshta qatordan iborat bo‘ladi. (2.2- rasm)

Тш= ABVDEYoJZIYKLMNOPRSTUFXSChSh’EYuYaO‘QG‘H_ G‘H_ABVDEYoJZIYKLMNOPRSTUFXSChSh’EYuYaO‘Q O‘QG‘H_ABVDEYoJZIYKLMNOPRSTUFXSChSh’EYuYa ZIYKLMNOPRSTUFXSChSh’EYuYaO‘QG‘H_ABVDEYoJ ABVDEYoJZIYKLMNOPRSTUFXSChSh’EYuYaO‘QG‘H_

2.2.-rasm. «G‘o‘za» kaliti uchun shifrlash matritsasi.
Vijiner jadvali yordamida shifrlash algoritmi quyidagi qadamlar ketma-ketligidan iborat.
1-qadam. Uzunligi M simvolli kalit K ni tanlash.
2-qadam. Tanlangan kalit K uchun [(M+1),R] o‘lchamli shifrlash matritsasi T_sh=(b_ij) ni qurish.
3- qadam. Dastlabki matnning har bir simvoli s_0r tagiga kalit simvoli k_m joylashtiriladi. Kalit keraklicha takrorlanadi.
4-qadam. Dastlabki matn simvollari shifrlash matritsasi T_sh dan quyidagi qoida bo‘yicha tanlangan simvollar bilan ketma-ket almashtiriladi.

1. 
   K kalitning almashtiriluvchi s_0r simvolga mos k_m simvoli aniqlanadi;
   
2. 
   shifrlash matritsasi T_sh dagi k_m = b_j1 щart bajariluvchi i qator topiladi.
   
3. 
   s_or = b_i1 shart bajariluvchi j ustun aniqlanadi....
   
4. 
   s_or simvoli b_ij simvoli bilan almashtiriladi.
   

5-qadam. Shifrlangan ketma-ketlik ma’lum uzunlikdagi (masalan 4 simvolli) bloklarga ajratiladi. Oxirgi blokning bo‘sh joylari maxsus simvol-to‘ldiruvchilar bilan to‘ldiriladi.
Rasshifrovka qilish quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi.
1-qadam. Shifrlash algoritmining 3-qadamidagidek shifrmatn tagiga kalit simvollari ketma-ketligi yoziladi.
2-qadam. Shifrmatndan s_1r simvollari va mos kalit simvollari k_m ketma-ket tanlanadi. T_sh matritsada k_m = b_ij shartni qanoatlantiruvchi i qator aniqlanadi. i-qatorda b_ij= s_1r element aniqlanadi. Rasshifrovka qilingan matnda r - o‘rniga b_ij simvoli joylashtiriladi.
3-qadam. Rasshifrovka qilingan matn ajratilmasdan yoziladi. Xizmatchi simvollar olib tashlanadi.
Misol. K= kaliti yordamida T=
dastlabki matnni shifrlash va rasshifrovka qilish talab etilsin. Shifrlash va rasshifrovka qilish mexanizmi quyida keltirilgan
Dastlabki matn PAXTA_G‘ARAMI
Kalit G‘ O‘ZAG‘O‘ZAG‘O‘Z A
Almashtirilgan
so‘nggi matn MO‘YaTG‘YaEANO‘FI
Shifrmatn MO‘YaT G‘YaEA NO‘FI
Kalit G‘O‘ZA G‘O‘ZA G‘O‘ZA