Vii-мавзу

8-чизма. Мувозанат томон борувчи «ўргимчак тўри шаклидаги модель».

9-чизмада юқоридаги жараённинг тескари ҳолати юз беради, яъни бунда мувозанат нархи яқинидан бошланган бозор нархи Р₀нинг ҳаракати пировардида унинг мувозанат нуқтасидан янада узоқлашишига олиб келади.

P
D
S

P₂
Р₀
P₁

S D
0 Q₁ Q₀ Q₂ Q
9-чизма. Мувозанатдан четланувчи «ўргимчак тўри шаклидаги модель».
10-чизмадан кўриниб турибдики, ўзининг ҳаракатини Р₀ даражасидан бошлаган бозор нархи маҳсулот ишлаб чиқириш ҳажмининг Q₀ даражасига қадар ўсишига, бунинг натижасида эса нархнинг Р₁ га қадар пасайишига олиб келади. Нархнинг пасайиши ишлаб чиқариш ҳажмини Q₁ га қадар пасайтириб, яна бозор нархининг Р₀ га қадар кўтаради. Шундай тарзда, бозор нархи мувозанат нархи атрофида гоҳ кўтарилиб, гоҳ пасайиб, тебраниб тураверади.


P
D S
P₀

Р_Е
Р₁
S D
0 Q₁ Q₀ Q
10-чизма. Мувозанат атрофида тебранувчи «ўргимчак тўри шаклидаги модель».

Юқорида кўриб чиқилган моделларнинг бундай бир-биридан фарқланиши талаб ва таклиф эгри чизиқларининг ҳолатига боғлиқ.

Истеъмолчининг товар нархларининг ўзгаришига сезгирлик даражасини аниқлашда нархли эгилувчанлик тушунчасидан фойдаланилади. Айрим маҳсулотлар нархидаги унча сезиларли бўлмаган ўзгаришлар сотиб олинадиган маҳсулот миқдорида катта ўзгаришлар бўлишига олиб келиши мумкин. Бундай маҳсулотларга талаб нисбатан эгилувчан дейилади. Бошқа хил маҳсулотлар нархидаги сезиларли ўзгариш харид миқдорида фақат катта бўлмаган ўзгаришларга олиб келиши мумкин.
Талаб ҳажмига таъсир қилувчи бошқа омиллар ўзгармай қолган шароитда нархнинг 1% га ўзгариши талабнинг неча фоизга ўзгаришини ифодаловчи кўрсаткич талабнинг нарх бўйича эгилувчанлиги кўрсаткичи дейилади. Бу кўрсаткич кўпинча оддий қилиб талабнинг эгилувчанлиги деб аталади.
Талабнинг нарх бўйича эгилувчанлиги (Э_т) даражаси қуйидаги формула бўйича ҳисобланади:
,
Бу ерда: Q – талаб миқдорининг фоизли ўзгариши;
Р – нархларнинг фоизли ўзгариши.

Талаб эгилувчанлигини белгилаб берувчи бир қатор омиллар мавжуд бўлади. Уларнинг асосийлари қуйидагилар: