Veterinariya virusologiyasi

Laboratoriya hayvonlari organizmida viruslarning ko‘payish belgilari

18-rasm sichqonlarning elektromeliya (oyoqlar va dumning tushib qolishi.)

Yuqtirilgandan so‘ng hayvonlar har kuni nazorat qilinib klinik holati kuzatiladi. Organizmning sezgir hujayralarida viruslarning ko‘payishi natijasida hujayralar jarohatlanadi yoki o‘ladi. Viruslar blian jarohtlanish kam miqdorda bo‘lsa, u holda organ funksiyasini bajarib turuvchi bir qismi yoki barchasi butunlay buziladi. Bu esa hayvonning ma’lum darajada xulqini, holatini o‘zgarishi bilan kechadi.
Respirator trakti hujayralarida virusning reproduksiyalanishi natijasida xirillash, yo‘tal, hansirash sodir bo‘lsa, miya hujayralarida virusning ko‘payishi tufayli tortishib qolish, falajlik, shollik va h.k kuzatiladi.
Organizmning holatida va funksiyasini bajarishida ko‘zga ko‘rinarli o‘zgarishlarning paydo bo‘lishi kasallikning klinik belgilari deyiladi. Ularni tajriba uchun yuqtirilish tufayli paydo bo‘lishi virus ko‘payganligini ko‘rsatuvchi dalil hisoblanadi. (18-rasm).
Bunda faqatgina paydo bo‘lgan o‘ziga xos o‘zgarish inobatga olinibgina qolmay, balki yashirin davrning uzoq bo‘lishi ma’lum bir kasallikka xos hisoblanadi.
Yashirin davr qo‘zg‘atuvchining xususiyatiga bog‘liq bo‘lmay, balki virusning miqdoriga, organizmga kirish yo‘liga va organizmning holatiga ham bog‘liq.
Biologik tajriba o‘tkazish, yani virusni uchratish uchun yuqtirilgan laboratoriya hayvonlarida kasallikning klinik belgilari paydo bo‘lishi tekshirilayotgan patmaterialda virus borligidan dalolat beradi.
Misol uchun: charchoqlik, ishtahaning pasayishi, hansirash va h.k belgilar ko‘pchilik davrda ajralib turadigan xususiyatga ega bo‘lmay, tekshirishning bu bosqichida qaysi turdagi virus kasallik chaqirganligiga yakun yasashning iloji bo‘lmaydi.
Uchratilgan virus bunday vaziyatda serologik reaksiya yordamida indentifikatsiyalanadi. Bu holda noma’lum antigen bo‘lib, tajriba uchun virus yuqtirilgan hayvonlarni yorib ko‘rish tufayli olingan material tarkibidagi virus hisoblanadi. Ayrim holda kasallik o‘lim bilan tugaydi, xuddi shunday holat virus yuqtirilgandan so‘ng paydo bo‘lib virusni organizmda ko‘payish belgilaridan biri sanaladi.
Organizmda virus ko‘payganligini klinik belgilarining paydo bo‘lishi va hayvonning o‘lishini ko‘rsatibgina qolmay, balki virus yuqishi tufayli o‘lgan hujayralar va to‘qimalarda ko‘rinarli o‘zgarishlar paydo bo‘lishi ko‘riladi.
Patologoanatomik o‘zgarishlar rangining o‘zgarishi, kattaligi organning shakli va konsistensiyasi hamda normada uchramaydigan kiritmalarning paydo bo‘lishida ifodalanadi.
Laboratoriya hayvonlariga yuqtirilganda materialda virusni borligini uchta kasallikning alomati, patologoanatomik o‘zgarishlari va o‘limi bildiradi. Otdan olingan patologik materialdagi virus, oq sichqonlar organizmida klinik belgilarni osonlikcha paydo qilib ko‘paya olmaydi.
Birinchi passajda virusning ayrim bo‘laklari o‘ziga mos bo‘lgan sezgir hujayralarni topsa, bu organ uchun juda oz bo‘lib organizmda ko‘zga ko‘rinarli o‘zgarishlar paydo bo‘lmaydi. Bunday passaj “ko‘r passaj “ deb nomlanadi.
Yuqtirilgan organizmda kasallikning belgilari paydo bo‘lmasa, ma’lum ikki intervaldan so‘ng hayvonlar o‘ldiriladi va yorib qaralgach, patologik material olinadi. Bu materialda virus ko‘payish natijasida toplangan bo‘ladi. Birinchi passajdan olingan material suspenziyasi bilan o‘sha turdagi hayvonga yuqtiriladi.
Bu vaqtda birinchi passajga nisbatan ko‘proq virus bo‘lakchalari organizmga tushib shunday sharoitda ko‘paya boshlaydi. Lekin ikkinchi passajda ham virus yuqumli miqdorgacha to‘planmay ko‘zga ko‘rinarli o‘zgarish chaqirmasligi mumkin. U holda ikkinchi passaj bo‘ladi.
Yuqoridagilarga asoslanib, uchinchi passaj o‘tkaziladi. Kasallikning belgilari paydo bo‘lishi tekshirilayotgan materialda virus borligidan dalolat beradi. Shunday javob reaksiyasini bergan hayvondan olingan virus saqlovchi materiall ajratib olingan virus hisoblanadi. Virusni uchratish uchun laboratoriyaning boshqa tirik sistemalarida yuqoridagi nuqtai nazarga asoslanib biologik tajriba qo‘yib ko‘riladi. Viruslarni uchratishda va ajratib olishda tabiiy moyil hayvonlar ishlatiladi. Chunki ular oldindan moslashtirishga muxtoj bo‘lmay, birinchi passajdayoq ma’lum belgilarni paydo qiladi.