Versuchsziele

Laboratoriya ishi №8. Tranzistorli kalit
Tajribaning maqsadi:
Tranzistorni elektron kalit sifatida ishlashiti o’rganish.
Kuchlanish bo’lgichlar yordamida kalit ishchi nuqtasini o’rnatish.
O’zgaruvchan qarshiliklar (LDR va PTC) yordamida kalitnig ochilish nuqtasini o’rnatish.

Qisqacha nazariya

Mazkur tajribada sodda zanjirda tranzistor kalit sifatida qo’llanilgan. Buning uchun tranzistorning kollektor-emitter o’tishi I_В – baza toki bilan boshqarilishi lozim. Bu jrayonni indikator lampalar ko’rsatib turadi.
Tranzistorning tok bo’yicha kuchaytirish koeffitsiyenti quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:

Tajribaning birinchi qismida kalitni baza toki bilan ochish amalga oshiriladi. Tashqi maydon yo’nalishi baza-emitter yo’nalishi bo’yicha to’g’ri o’tishga mos kelgani uchun bu vaqtda kollektordan emitterga tok o’tadi. Bu holda kollektor-emitter qarshiligi eng kichik qiymatga ega bo’lgani uchun bu yo’nalishda kuchlanishlar tushuvi juda kichik bo’ladi.
Tajribaning ikkinchi qismida o’zgaruvchan qarshilik bilan kalitning ishchi nuqtasini topamiz. O’zgaruvchan qarshilik va LDR - fotorezistorlar birgalikda kuchlanish bo’lgichini tashkil qiladi. U_BE kuchlanish shunday tanlanganki, kuchlanishning bu qiymatida tranzistorning baza-emitter o’tishi yopiq. Fotorezistorga kuchsiz yorug’lik tushganida uning qarshiligi va buning natijasida baza kuchlanishi ortadi. Bu o’z navbatida kalitning ochilishiga hamda tranzistor va indikator orqali tok o’tishiga olib keladi.
Tajribaning uchunchi qismida termorezistordan (musbat temperaturaviyt koeffitsiyentli termorezistor) foydalanamiz.
O’rganilayotgan zanjirlar turli avtomatik qayta ulagichlar va ikki kaskadli rostlagichlarda qo’llaniladi. Shunga ko’ra tranzistorli zanirlar induktiv (elektromagnit) relelar o’rnida qollanilishi mumkin.

Kerakli asboblar

1 Rastrli panel DIN A4 576 74
1 Tranzistor BD 137, NPN, ……….. 578 67
1 Bir qutbli qayta ulagich 579 13
1 E 10 lampa patroni, uzun 579 06
1 10 ta lampalar majmui, 12 V/3 W 505 08
1 Rezistor 1kOm, 1.4 W, 5 % 577 44
1 O’zgaruvchan qarshilik 10 kOm, 1 W 577 80
1 Fotorezistor LDR 05 578 02
1 Termorezistor 30 Q 578 06
1 Qizdirish elementi, 100 Q, 2 W 579 38
1 10 ta qisqa ulash simlari 501 48

1. 
   Ta’minlash manbai DC 0...+/- 15 V 521 45
   
2. 
   Multimetr LDanalog 20 531 120
   

4 Juft kabel, 50 sm, qizil va ko’k 501 45