Verstkaerbook indd

12.1. Тариф ҳисоб-китоби алгоритми 
Хизмат кўрсатиш нархини (иқтисодий асосланган тарифни) шакллантиришнинг 
асосий босқичларига қуйидагилар киради: реал сарф-харажатларни таҳлил қилиш 
ва тўғрилаш, режавий таннархни шакллантириш, уни норматив-индикаторлар бўйича 
текшириш ва даромадни ҳисоблаш. 1 м3 ҚМЧни йиғиб олиш билан боғлиқ харажатини 
ҳисоблаш учун харажатларнинг умумий миқдорини бир йил давомида йиғиладиган 
чиқиндилар миқдорига бўлиш керак.
12. ҲИСОБ-КИТОБ ВА ХИЗМАТ КЎРСАТИШ 
ТАРИФЛАРИНИ АСОСЛАШ.

---

41
Қуйида ҚМЧни йиғиш ва ташиш тарифи таркибий қисмлари келтирилган
Хизматларнинг таннархига ва ўз навбатида ҚМЧни йиғиб олиш тарифига 
контейнерлар паркини сақлаш харажатлари катта таъсир ўтказади. Шу маънода 
контейнерларга бўлган эҳтиёжни аниқ белгилаш керак. Негаки бундай аниқлик 
ҚМЧни йиғиш харажатларига, шунинингдек хизмат кўрсатиш сифати ва чиқиндиларни 
чиқиндихонага етказиш билан боғлиқ қатор ишларга бевосита таъсир кўрсатади. 
Биринчидан, етарли даражада контейнерлар бўлиши шаҳарнинг санитар аҳволини 
керакли даражада ушлаб туриш учун муҳим аҳамиятга эга. Иккинчидан, қанча контейнер 
кераклигидан келиб чиққан ҳолда махсус техниканинг сони, унинг йўналиш узунлиги 
белгиланади. Бу эса ўз навбатида ҳар бир йўналиш учун ахлатни йиғиш ва йиғиб олиш 
вақтини белгилаш, ҳамда ҳар бир смена учун қанча рейс кераклигини аниқлашга ёрдам 
беради. 
Қаттиқ маиший чиқиндиларни йиғиш учун мўлжалланган контейнерлар махсус 
майдончаларга жойлаштирилади. Бу майдончалар атрофи яшил зона ва девор билан 
ўралади. Мазкур майдончалар уларга чиқинди ташувчи машиналар эркин тарзда кириб 
чиқишига, ҳамда юклаш ва тушириш амалларини бажаришига мосланган бўлиши керак.
ҚМЧни бошқаришнинг иккинчи босқичи эса, уларни йиғилиш жойидан чиқиндихонага 
ташиб чиқаришдир. Мазкур хизмат таннархини режалаштириш ва ҳисоблаб чиқиш 
муҳим аҳамиятга эга. Негаки мазкур хизматга кетадиган харажат ҚМЧни йиғиб олиш, 
таишиш ва утилизация қилиш учун умумий харажатларнинг 80 фоизини ташкил этади 
(агар қайд этилган барча ишларни битта ташкилот амалга оширса).
Таннархни белгилашда ахлатни ташиб чиқарувчи махсус техниканинг сонини 
ҳисоблаш муҳим аҳамият касб этади. Махсус техникага бўлган эҳтиёжни аниқ белгилаш 
ҚМЧни ташишга кетадиган харажатларга ва бу хизматларни кўрсатиш сифатига 
бевосита таъсир кўрсатади. 
Тўғридан тўғри 
харажатлар
Стационар 
модуллар 
қурилиши
ёқилғи
Контейнерлардан 
фойдаланиш 
харажатлари
ҚМЧни йиғиб олиш 
харажатлари
Цех ва умумий 
фаолият 
харажатлари
Таъмирлаш 
ишлари
Таъмирлаш 
ишлари
Фойда
Амортизация
Амортизация
ҚМЧни йиғиш ва 
ташиш тарифи
12. ҲИСОБ-КИТОБ ВА ХИзМАТ КЎРСАТИШ ТАРИФЛАРИНИ АСОСЛАШ

---

42
Давлат ва хусусий сектор шерикчилиги асосида қаттиқ маиший чиқиндиларни бошқариш лойиҳаларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш бўйича ҚЎЛЛАНМА
Кўрсатиладиган хизматлар таннархига чиқиндиларни йиғиш ва чиқариш 
йўналишлари ҳам таъсир кўрсатади. Улар қанчалик оптимал бўлса, махсус техникани 
сақлаш учун кетадиган харажатлар ҳам шунча кам бўлади. Чиқинди ташувчи машина 
йўналиши мунтазам равишда хизмат кўрсатиладиган барча объектлар бўйича ишлаб 
чиқилади. Чиқиндиларни йиғиб олиш йўналишлари ва ҳаракатланиш жадваллари 
қуйидаги шарт-шароитлардан келиб чиққан ҳолда ўзгариб туриши мумкин: 
- ҚМЧ тўпланишининг камайиши ёки кўпайиши;
- хизмат кўрсатиладиган объектлар таркибининг ўзгариши;
- белгиланган ҳудудда ҳаракатланиш шарт-шароитларининг ўзгариши ёки чиқинди 
ташувчи машиналар турининг ўзгариши.
ҚМЧни йиғиб олиш йўналишларини ва ахлат ташувчи машиналарнинг ҳаракатланиш 
жадвалларини ишлаб чиқиш учун қуйидаги маълумотлар керак бўлади:
1. Хизмат кўрсатилаётган объектларнинг батафсил тавсифномаси (қанча ҚМЧ 
йиғилиши, қанча ахлат йиғиш жойи борлиги ва уларнинг ҳажми, қандай жойлашганлиги 
ва ҳ.к.);
2. Хизмат кўрсатиладиган туманнинг батафсил тавсифномаси (ҳаракатланиш 
интенсивлиги, кварталларнинг жойлашуви ва ҳ.к.);
3. Транспортнинг иш режими.
ҚМЧни ташиш маршрутларини математик моделлаштириш усули билан ҳисоблаш, 
иш самарадорлигини ошириши мумкин. 
ҚМЧ асосан аҳоли истиқомат қиладиган туманлардан йиғиб олинади ва 
чиқиндихонага ташиш масофаси кўп ҳолларда катта бўлади. Масофани катталиги, 
кўпроқ маҳсус чиқинди ташиш машиналари жалб этилишини талаб қилади. Бу эса, ўз 
навбатида асосий асосий воситаларга инвестицияларни ўсишига ва махсус техника 
паркини сақлаш учун зарур харажатларнинг кўпайишига олиб келади.