Vektor (matematika)



Download 0,58 Mb.
bet1/4
Sana11.03.2022
Hajmi0,58 Mb.
#490433
  1   2   3   4
Bog'liq
Kattaliklar 2 xil bo


Vektor (matematika) (lot. vector — eltuvchi) — bu son qiymati va yoʻnalishi bilan aniqlanadigan kattalikdir, ya'ni vektor deb yoʻnalishga ega boʻlgan kesmaga aytiladi.
Vektor -- geometriyaning asosiy tushunchalaridan biri bo'lib, u son (uzunlik) va yo'nalishi bilan to'la aniqlanadi. Ko'rgazmali bo'lishi uchun uni yo'naltirilgan kesma ko'rinishida tasavvur qilish mumkin (1-rasmga qarang). Aslida vektorlar haqida gapirilganda, hammasi o'zaro parallel bir xil uzunlik va bir xil yo'nalishga ega bo'lgan yo'naltirilgan kesmalarning butun bir sinfini nazarda tutish to'g'riroq bo'ladi.
Vektorga misollar[tahrir]

  • Olimjon shimolga 20 metr yurdi. "Shimol" yoʻnalishi "20 metr" masofa bilan birgalikda vektordir.

  • Olma yerga soniyasiga 10 metr tushadi. Yerga ya'ni "pastga" yoʻnalishi "soniyasiga 10 metr" tezlik bilan qoʻshilganda vektor.

Vektor boʻlmagan kattalikga misollar (skalar)[tahrir]

  • Ikki joy orasidagi masofa 10 kilometr. Bu masofa vektor emas, chunki unda yoʻnalish yoʻq.

  • Jismning uzunligi.

  • Yashikdagi mevalar soni vektor emas.

Belgilash[tahrir]
Vektor kattaliklar ustida gorizontal strelka qoʻyilgan harflar bilan belgilanadi.
Vektorni ifodalovchi kesma uchlari A va B nuqtada bo'lsa, A nuqtadan B nuqtaga yo'nalgan vektor ({\displaystyle {\overrightarrow {AB}}} ) kabi belgilanadi. Shuningdek, vektorlar ({\displaystyle {\bar {a}}} , {\displaystyle {\vec {a}}} ) (lotin alifbosining kichik harflari) shaklida ham belgilanishi mumkin.

Agar A, B, C ixtiyoriy nuqtalar bo'lsa, u holda {\displaystyle {\overrightarrow {AB}}+{\overrightarrow {BC}}={\overrightarrow {AC}}}  boʻladi.


Qoʻshish[tahrir]



Vektorlani qoʻshish
{\displaystyle {\overrightarrow {a}}}  va {\displaystyle {\overrightarrow {b}}}  vektorlarini qoʻshish:
1-usul. Uchburchak usuli (yohud uch nuqta qoidasi). Birinchi vektorning tugash nuqtasiga ikkinchi vektorning boshlangʻich nuqtasi koʻchiramiz va birinchi vektorning boshi bilan ikkinchi vektorning tugash nuqtalarini toʻgʻri chiziq bilan tutashtiramiz. Hosil boʻlgan vektor {\displaystyle {\overrightarrow {a}}} +{\displaystyle {\overrightarrow {b}}} ga teng boʻladi.
2-usul. Parallelogramm usuli. Ikkala vektorning boshlarini bir nuqtadan oʻtkazib ularni parallel chiziqlar yordamida parallelogrammgacha toʻldirsak, shu parallelogramning diagonali {\displaystyle {\overrightarrow {a}}}  va {\displaystyle {\overrightarrow {b}}}  vektorlarining yigʻindisi boʻladi.

Ayirish[tahrir]


{\displaystyle {\overrightarrow {a}}}  va {\displaystyle {\overrightarrow {b}}}  vektorlarning ayirmasi deb, shunday {\displaystyle {\overrightarrow {c}}}  vektorga aytiladiki, uning {\displaystyle {\overrightarrow {b}}}  vektor bilan yigʻindisi {\displaystyle {\overrightarrow {a}}}  vektorni beradi:{\displaystyle {\overrightarrow {a}}-{\overrightarrow {b}}} .

Songa koʻpaytirish[tahrir]


{\displaystyle {\overrightarrow {b}}}  (x; y; z) vektorning λ songa koʻpaytmasi deb {\displaystyle {\overrightarrow {b}}}  (λx; λy; λz)ga aytiladi.

Skalar koʻpaytma[tahrir]


Nol boʻlmagan ikkita {\displaystyle {\overrightarrow {a}}}  va {\displaystyle {\overrightarrow {b}}}  vektorning skalar koʻpaytmasi deb, bu vektorlar uzunliklarining ular orasidagi burchak kosinusiga koʻpaytmasiga aytiladi:
({\displaystyle {\overrightarrow {a}}}  {\displaystyle {\overrightarrow {b}}} )={\displaystyle |{\vec {a}}|} ·{\displaystyle |{\vec {b}}|} ·cosφ,
bunda φ - {\displaystyle {\vec {a}}}  va {\displaystyle {\vec {b}}}  vektorlar orasidagi burchak.

ABC uchburchak medianalari kesishgan O(x,y,z) nuqta koordinatasi:


{\displaystyle x={\frac {x_{1}+x_{2}+x_{3}}{3}}} , {\displaystyle y={\frac {y_{1}+y_{2}+y_{3}}{3}}} , {\displaystyle z={\frac {z_{1}+z_{2}+z_{3}}{3}}}

Kattaliklar 2 xil bo’ladi: skalyar va vector


Faqat son qiymat bilan aniqlanadigan kattaliklarga skalyar kattaliklar deyiladi. Masalan, tezlik, bosib o’tilgan yo’l va hokazolar
Son qiymati bilan birga yo’nalishi ham mavjud bo’lgan kattaliklar vector kattalilar deyiladi. Masalan, kuch, tezlanish shular jumlasidandir.


Download 0,58 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish