Вазорати маориф ва илми ҷУМҲурии тоҷикистон донишгоҳи миллии тоҷикистон факултети Механикаю-Математика

БОБИ I. МАЪЛУМОТ ДАР БОРАИ РАМЗИ ПОЛИБИЯ
1.1 Аз таърихи рамзи Полибия
Рамз ё квадрати полибия аз тарафи корманди давлатӣ, сипоҳсолор ва таърихнигори Юнони Қадим Полибий дар (асри 2 п.м) сохта шудааст. Усулҳои оддитарини рамзгузорӣ 3000сол муқаддам, то ин замони мо истифода мешуданд. Ҳангоми навиштани мактуб ҷойивазкунии ҳарфҳо дида мешуд. Масалан, ҳарфи “А” ба ҳарфи “Т”, ва ҳарфи “Б” ба ҳарфи “У”, ва ҳарфи “В” ба ҳарфи “Ф”, иваз карда мешуд ва ғайра. Дар натиҷа иттилооти ирсолшаванда ба дастаи ҳарфҳо табдил меёфт, ки он дар хондан нофаҳмо буд. Ин иттилооти рамзишударо танҳо тарафи қабулкунанда кушода ва хонда метавонист. Танҳо онҳо медонистанд, ки кадом ҳарф ба кадом ҳарф иваз карда шудааст. Айнан ҳамин усул аввалин калид дар рамзгузорӣ шинохта шуда буд. Соли 479 пеш аз замони мо спартаниҳо якчанд тахтачаи чӯбӣ доштанд, ки бо мум рӯйпӯш шуда буд. Дар он хабари муҳим оид ба ҳамлаи навбатии форсҳо рамзгузорӣ шуда буд. Оид ба ин воқеа Ҳеродот(олими юнони қадим) қайд карда буд. Интиқоли иттилооти махфишуда аз бегонагон аввалин бор маҳз дар самти ҳарбӣ истифода шуда буд.
Барои рамзгузории итилооти муҳим ҷадвали дорои n сатр ва m сутун сохта мешавад, ки сатрҳо ва сутунҳои он сар карда аз 1 рақамгузори карда мешавад. Дар инҷо параметрҳои n ва m тавре интихоб карда мешаванд, ки ҳосили зарбашон тақрибан ба миқдори ҳарфҳои алифбо баробар шавад. Пас аз сохтани ҷадвал дар ҳар як катакча яктоги ҳарфҳои алифбо навишта мешавад. Дар натиҷа ҳар як ҳарф бо ҷуфти рақамҳо, ки нишондиҳандаи сатр ва сутун мебошад, мувофиқ меояд. Ҳангоми дар ҷадвал пурра нағунҷидани ҳамаи ҳарфҳои алифбо дар баъзе катакчаҳо дутогӣ ҳарф низ навиштан мумкин аст. Аммо агар ягон катакча холӣ монад, он ба ҷои холӣ ва ё ягон символи дигар пур карда мешавад. Ба сифати намуна якчанд алифборо дида мебароем.
Алифбои лотинӣ

	1	2	3	4	5
1	A	B	C	D	E
2	F	G	H	I/J	K
3	L	M	N	O	P
4	Q	R	S	T	U
5	V	W	X	Y	Z

Тавре ки медонем алифбои ҳозираи лотинӣ дорои 26 ҳарф мебошад. Бинобар ин ҷадвали дорои 5 сатр ва 5 сутун варианти наздиктарин мебошад, (чунки 5*5=25 адади наздиктарин ба 26 аст). Азбаски ҳарфҳои I ва J бо ҳам монанд мебошад, аз ин рӯ онҳоро дар як катакча менависем. Дар натиҷа ҷадвал ба сурати зерин ҳосил мешавад.

Алифбои криллӣ
Ғояи (Идеаи) сохтани ҷадвалро барои алифбои криллӣ дида мебароем. Аз баски миқдори ҳарфҳои алифбои криллӣ ба 33 баробар аст, бинобар ин ҷадвали дорои 6 сатр ва 6 сутун месозем, чунки 36 наздиктарин адад ба 33 аст.