Вазорати мактабҳои олӣ ва миёнаи махсуси ҷумхури ўзбекистон институти давлатии педагогии шаҳри чирчиқ вилояти тошканд факултаи методикаи таълими синфҳОИ

ВАЗОРАТИ МАКТАБҲОИ ОЛӢ ВА МИЁНАИ МАХСУСИ ҶУМХУРИ ЎЗБЕКИСТОН
ИНСТИТУТИ ДАВЛАТИИ ПЕДАГОГИИ ШАҲРИ ЧИРЧИҚ ВИЛОЯТИ ТОШКАНД
ФАКУЛТАИ МЕТОДИКАИ ТАЪЛИМИ СИНФҲОИ ИБТИДОИЙ ВА КОРҲОИ ТАРБИЯВИ СПОРТИ
АЗ ФАННӣ ЗАБОНИ МОДАРИ
КОРИ МУСТАҚИЛОНА

МАВЗУЪ:Имлои нидо

Ичро кард:Юлдашева Гулида
Чирчик-2019-2020
Имлои нидо. Нидо ҳиссаи ёвари нутқ аст, ки ҳиссиёт ва ҳаяҷонро ифода мекунад. Нидоҳо ҳиссиёти гуногуни инсонӣ монандгони: шодӣ, ваҷд, тааҷҷуб, ҳайрат, маломат, сарзаниш, таън (а), тахмин, фарз, тарсу ваҳм, ҳарос, хавф, дарду алам, ранҷ, норизоӣ, нохушнудӣ, ҳасрат, андӯҳ, афсусу дареғ, истеҳзо, тамасхур, ҳаҷв, таҳдид, хатар, хашму ғазаб, қаҳру итоб …- ро ифода мекунанд. Нидоҳо вобаста ба тобишҳои маъноӣ ба ду гурӯҳ ҷудо мешаванд:
а) нидоҳои ҳиссӣ: ваҳ, оҳ, ҳайф, ҳайҳот, офарин, аҷаб, лаббай, хайрият, афсӯс, дареғ (о), дардо (о), во, хушо, туф (у) …;
б) нидоҳои амрӣ: э, эй, ҳой, аё, ало, ҳон, хамӯш, ором
Нидоҳои боло ҳама адабиянд ва дар осори классикон корбурд шудаанд. Дар забони мардум, яъне дар лаҳҷаҳои гуногуни тоҷикӣ имрӯз нидоҳои зиёди ҳиссӣ ва амрӣ ҳам дар шакли пурра ва ҳам дар гунаи ихтисор истифода мешаванд, ки қаблан дар адабиёти классикӣ ба кор намерафтанд. Ба инҳо мисол шуда метавонанд:
а) гунаи ихтисор: э, о, а, и, у…;
б) нидоҳои пурра: ҳа, ҳо, ҳи, ҳе, ҳу, эҳ, уҳ, ӯҳ, уф, воҳ, вой, баҳ, паҳ, ана, ина …
Аломати нимтире дар нидоҳо. Баъзе аз нидоҳои адабӣ ва мардумӣ ба сабаби такрор шудан дар навишт аломати нимтире мегиранд. Мисоли нидоҳои адабӣ: эй- эй, ҳой- ҳой, ҳон- ҳон, оҳ- оҳ, хушо- хушо, аҷаб- аҷаб, ҳайф- ҳайф, афсӯс- афсӯс, ваҳ- ваҳ … Мисолҳои нидоҳои мардумӣ: э- э, у- у, ҳа- ҳа, ҳи- ҳи, уҳ- уҳ, баҳ- баҳ, паҳ- паҳ …
Намунаҳои шеърӣ барои нидоҳо:

Дар ғарибӣ ҷон ба сахтӣ медиҳад мискин Камол,
Во ғарибо, во ғарибӣ, во ғарибо, во ғариб. (Камол)
Хушо Шерозу вазъи бемисолаш,
Худовандо, нигаҳ дор аз заволаш. (Ҳофиз)
Зи шири шутур хӯрдану сӯсмор,
Арабро ба ҷое расидаст кор.
Ки тахти каёнро кунад орзу,
Туфу бар ту, эй чархи гардун, туфу.
(Фирдавсӣ)
Афсӯс, ки сармоя зи каф берун шуд,
В- аз дасти аҷал басе ҷигарҳо хун шуд.
Он мурғи тараб, ки номи он шубоб,
Афсӯс, надонам, ки кай омаду кай шуд.
(Хайём) 
Оҳ аз ин рӯзгори баргашта,
Ӯ зи ман лаҳза- лаҳза баргардад. (Ҳилолӣ)

Аё шоҳ, Маҳмуди кишваркушой,
Зи кас, гар натарсӣ,
битарс аз Худой. (Фирдавсӣ)
Эй бод, агар ба манзили аҳбоб бигзарӣ,
Зинҳор арза деҳ бари ҷонон паёми мо.
* * *
Дареғу дард, ки то ин замон надонистам,
 Ки кимиёи саодат рафиқ буд, рафиқ. (Ҳофиз)