Вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги

СПОРТ ЁШ БОЛАЛАРНИ БАРКАМОЛ ҚИЛИБ ТАРБИЯЛАШНИНГ АСОСИЙ ОМИЛИ 
СИФАТИДА 
 
О. Ў. Раxматов 
Навоий давлат педагогика институти 
 
Мустақиллик йилларида юртимизда соғлом, баркамол авлодни тарбиялаш, ўсиб келаётган ёш 
авлоднинг ўз ижодий ва интеллектуал салоxиятини рўёбга чиқариши, уларни xозирги замон 
талабларига тўлиқ жавоб бера оладиган, xеч кимдан кам бўлмаган, ҳар томонлама етук шахслар этиб 
тарбиялаш ва вояга етказиш учун зарур шарт-шароит ҳамда имконият яратиш бўйича миқёси 
жиҳатидан улкан самарали ишлар амалга оширилди.
Ватан тақдирини, халқимизнинг орзу-истагини, эртанги кунини белгилаб берадиган ёшларни ҳар 
томонлама қўллаб-қувватлашга, уларнинг истеъдоди, иқтидори ва салоxиятини, имкониятини, куч-
ғайратини жамиятимизнинг турли жабxаларида рўёбга чиқаришга қаратилган ислоxотлар ва 
ҳаракатларни алоxида таъкидлаш ўринлидир. Мустақиллигимизнинг дастлабки йиллариданоқ 
мамлакатимизда ёшлар масаласи давлат сиёсатининг устувор йўналиши даражасига кўтарилиши 
ҳамда соҳадаги аниқ йўналтирилган чора-тадбирларни амалга ошириш мақсадида давлатимиз 
раxбари томонидан улкан имкониятлар эшигини очди. 
Хусусан, тарихга назар ташлайдиган бўлсак, 2000 йилни юртимизда “Соғлом авлод йили” 2008 
йилни “Ёшлар йили”, 2010 йилни эса “Баркамол авлод йили” деб эълон қилинганлиги ва бу борада 
давлат дастурлари қабул қилиниши ҳам ёшларга амалга оширилган ишлар, яратиб берилган 
имкониятлар самараси ўлароқ, бугунги кунда ватан тақдири xақида қайғурадиган, мамлакатнинг 
бугуни, келажаги учун масъулиятни чуқур xис қиладиган, миллий ва умуминсоний қадриятлар 
асосида тарбияланган, замонавий демократик жамият қуриш, мамлакатни модернизациялаш 
йўлидаги кенг миқёсли вазифаларни амалда бажаришга қодир бўлган, ўз мустақил фикрига эга ёш 
авлоднинг ташаббус ва фаоллиги муҳим аҳамият касб этади.
Муxтарам Президентимиз 2014-йилни мамлакатимизда “Соғлом бола йили” деб номладилар ва 
йил номланишига оид ўзларининг қимматли мулоxазаларини билдирдилар. 
Айниқса, жамият ривожланишининг xозирги давр босқичида баркамол инсонни тарбиялаш энг 
асосий, бугунги кун давр талабидаги кечиктириб бўлмайдиган муҳим вазифалардан бири 
ҳисобланади. Президентимиз таъкидлаганидек: “Соғлом авлодни тарбиялаш буюк давлат 
пойдеворини, фаровон ҳаёт асосини қуриш деганидир”. Шундай экан, мамлакатимизда соғлом авлод 
давлат дастури ҳаракатининг кенг тус олгани, “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури” асосида таълим 
тарбия тизимининг тубдан ислоx этилаётгани ҳам ана шу улуғвор вазифани амалга ошириш йўлидаги 
муҳим қадамдир. 
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Соғлом бола йили” Давлат дастури тўғрисидаги 
қарорида – “соғлом болани шакллантиришда таълим-тарбия тизими ва спортнинг ролини 
кучайтириш, мактабгача таълим муассасалари тармоғини кенгайтириш, уларни юқори малакали ва 
тажрибали педагоглар билан таъминлаш, бошланғич таълимнинг юқори сифатини таъминлаган xолда 
болаларни мактабга тайёрлаш даражасини тубдан ошириш, илғор педагогик ва ахборот-
74

---

коммуникация технологияларини амалиётга кенг жорий этиш, соғлом турмуш тарзини кенг тарғиб 
этиш, болалар, айниқса қиз болалар ўртасида жисмоний тарбия ва спортга меxр уйғотиш бўйича аниқ 
чора-тадбирларни амалга ошириш”га алоxида эътибор қаратилган. 
Барчамизга маълумки, ўсиб келаётган ёш болаларни ҳар томонлама жисмонан баркамол қилиб 
тарбиялашда спортнинг муҳим ўрни борлиги бугунги кунда теран англанмоқда. Спортнинг ёшлар 
ўртасида ўз ўрни бор экан, унда спорт педагогикаси тарбия жараёнининг бир қисми бўлиб хизмат 
қилади. Ўқувчи-спортчи тарбиявий жараёнининг асосий вазифаси ҳар бир шахснинг спортда ўз 
ўрнини топиши, спорт унинг бир аъзоси каби деб xис қилишини тарбиялашдан иборат. Спортга 
дахлдор бўлиб тарбияланган бола қийинчиликларга бардошли бўлиши билан фарқ қилади. 
Ўзбекистон Республикасида спорт жамиятда ва халқ хўжалигида ўз нуфузига эга бўлганлиги
билан бирга, шахсни ҳар томонлама тарбиялашга қаратилган турли йўллари билан ажралиб туради. 
Республикамизда ва хорижий давлатларда ўтказилаётган спорт тардбирларидан жамиятда спортнинг 
қандай ўрни борлиги, бугунги кунда спорт давлат сиёсатининг устувор вазифаларидан эканлигини 
кўрамиз. Бунда Ўзбекистон Республикасида ўзбек курашини жаxон спорт андозалари даражасига 
кўтариш, уни оммабоп қилиб тарғибот қилиш, айнан ёшлар ўртасида оммавий ривожланиши бугунги 
кунда шахсни баркамол қилиб тарбиялашда алоxида ўрин тутмоқда. Ёшлар ўртасида “Қувноқ 
стартлар”, футбол, бокс, кураш каби спорт турлари ўзининг оммавийлиги билан ажралиб туради. Бир 
нарсани унутмайликки, бола қайси спорт тури бўйича шуғулланмасин, спортда ўзининг жисмоний 
ривожланиши, жисмоний тайёргарлиги ва юриш-туриши, мулоқот олиб боришида ўзи шуғулланган 
спорт xусусиятларига қараб шаклланиб боришини кўрамиз. 
Спорт боланинг жисмоний ривожланиши, жисмоний тайёргарлигидан ташқари, ҳаракат фаолияти 
ва мактабдан ташқари бўлган қизиқишларини шакллантиради. Агар болани танланган спорт турига 
тўғри йўналтира олсак, спорт боланинг ўзига бўлган ишончини ошириб, олдига қўйган мақсадини 
амалга оширишга ёрдам беради. Спорт билан мунтазам шуғулланган болада энг қийин бўлган 
вазиятлардан чиқа олиш, дўстларига ва яқинларига ёрдам бериш каби умумий фазилатлар 
шаклланади. Бола бирон бир спорт жамоасида шуғулланса, жамоа олдига қўйган вазифа ва мақсадлар 
спортчи – боланинг шахсий мақсадларидан устун бўлиб, у жамоа олдига қўйган ғояларга тўлиқ риоя 
қилади. Шуни таъкидлаш жоизки, спорт кишига ўзининг ҳаракатларини ижобий шакллантиришга 
ёрдам беради. Спортга ўз ҳаётини бағишлаган спортчи – болалар ҳаётга эстетик қизиқиши, бирор 
муҳитда бўлаётган xодисаларига оқилона муносабат билдириши, ҳар томонлама мазмунли мулоқот 
қилиши, томошабинларга ўз таъсирини ўтказиши кузатилади. Умуман олганда, спорт тарбияси 
шахсни ҳар томонлама камол топтиришда ва тарбиясида алоxида ўрин тутади. Спорт билан
шуғулланишда кўп xолатларда ўсиб келаётган ўқувчиларнинг қийинчиликлар туфайли спорт 
машғулотларини ташлаб кетиши xоллари ҳам кузатилади. Лекин спорт билан мунтазам шуғулланган 
ирода ва ишонч каби жисмоний, педагогик, психологик фазилатларни ўзида тарбиялаган спортчи, 
сўзсиз, спорт мусобақаларининг юқори чўққиларига йўл олади.
Бола тарбияси педагогик жамоа аъзолари фаолиятининг асосий йўналишларидан бири бўлиб, бу 
спорт турларидан тўгаракларни, умумий жисмоний тайёргарлик, соғломлаштириш гуруxларини 
ташкил қилиш билан боғлиқ бўлган вазифаларни амалга оширадилар. Бу машғулотларнинг мақсади 
шундан иборатки, унда болаларни аниқ режа асосида спорт мусобақаларига қатнашишлари учун 
тайёрлаш билан боғлиқ бўлган ишларни амалга ошириш назарда тутилади.
Хулоса қилиш шуни айтадиган бўлсак, ёш болалар спортини ривожлантиришнинг энг муҳим 
омиллари: умумтаълим мактаблари, академик лицей ва касб-xунар колежларида жисмоний маданият 
дарсларига жиддий эътибор қаратиш, иқтидорли ва қобилиятли ўқувчиларни аниқлаш, уларни спорт 
турларига йўналтириш, ўқувчиларнинг спорт билан мунтазам ва изчил қатнашишлари учун спорт 
машғулотлари жараёнини пухта ташкил этиш ва улар учун максимал шароитлар яратиб бериш ва дуч 
келган муаммоларни xал этиш учун эса аниқ ва пухта ишланган режалар илмий ва услубий тавсия 
ҳамда қўлланмаларни ишлаб чиқиш ва амалиётда самарали қўллашни тавсия этиш талаб этилади