Вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги

Шамол эрозияси (дефляция) ва унга қарши кураш (2-вазият) 
Шамол натижасида тупроқ, қум учириб кетилиши шамол эрозияси ёки дефляция дейилади. 
Шамол эрозияси Фарғона водийсининг Қўқон гурухи туманларида, водийнинг марказий Фарғона 
қисми, Бухоро воxасида (Шофрикон, Ромитон, Қоракўл, Вобкент, Бухоро, Қизил тепа, Конимех, 
Ғишдувон туманлари), Мирзачўлнинг шимолий-ғарбий ерлари (Қизилқумга яқин, Арнасой туман 
хўжаликлари), Қашқадарё вилоятининг айрим жойларида, Сурхондарё (Термиз, Ангор туман 
хўжаликлари) вилоятлари ерларида механик таркиби енгил бўлган қумли, қумоқли тупроқларда кенг 
тарқалган бўлиб, қишлоқ хўжалигига катта зарар келтиради; айнан шамол эрозияси тупроқ 
унумдорлигига жуда катта, баъзан тузатиб бўлмайдиган зарар етказади, бундан ернинг деярли 
бутунлай xайдалма қатламини шамол учириб кетади, суғориладиган бўлинмаларда, йўлларда, ахоли 
яшайдиган ерларда қум тепалар (барханлар) ҳосил бўлади. Шамол эрозиясига қарши кураш 
тадбирлари ихота дарахтзорлар барпо этиш, ихора экинлар экиш, кимёвий ва агротехник усуллар 
қўлашдан иборат. 
Ихота дарахтзорларни xизмати шундан иборатки, шамолнинг асосий кучи шу дарахтларга урилиб, 
тезлиги камаяди, 3,5,7 қаторли ихота дарахтзорлари, қаторлари сонидан қатъий назар тупроқни ва 
экинларни деярли бир хил масосфада шамол эрозиясидан ҳимоя қилади. Ихота дарахтзор 
таъсирининг энг кўп узоқлиги 12-14 дарахт, дарахт бўйига тенг бўлишлиги аниқланган. Шунга 
асосланиб улар орасидаги масофа 150-200 метрдан ошмаслиги керак. Яхшиси тез ўсадиган 
212

---

дарахтлардан 2-3 қаторли кенглик ҳосил қилиш лозим. Ихота дарахтзорнинг биринчи қаторига тол, 
терак, қайрағоч, охирги қаторига тут ёки мевали дарахтлар экилади. Дарахтлар ўсгунча улар орасида 
шамол эрозияга қарши агротехник (кўп йиллик ўтлар экиш) чора тадбирларини амалга ошириш 
зарур. Xозирги вақтда Мирзачўл, Қаршичўллари, марказий Фарғонада янги ўзлаштирилган ер 
бўлинмалари атрофларига, доимий шамол эсадиган йўнлишлар эътиборга олиниб, ихота дархтзорлар 
барпо этилмоқда. Ихота экинлар ихота дарахтзор ўсиб вояга етгунга қадар маданий экин ниxоларини 
чанг-тўзонли-шамол эрозиясидан сақлайди. Ихота экинзор барпо қилиш учун кузги буғдой, жавдар, 
маккажўхори ва тез ўсадиган бошқа экинлар экилади. Кузги буғдой ёки жавдар кузда (сентябр ойида) 
ғўза қатор ораларига экилади, экиш билан бир вақтда қатор оралари 6-8 см чуқурликда юмшатилади. 
Кузда буғдой бир марта суғорилади (айрим йиллари ёғингарчилик сероб бўлганда, суғоришга 
зарурият қолмайди); эрта баxорда тупроқ шароитига қараб азотли ўғитлардан 75-100 г солиб 
озиқлантирилади. Қумли ва қумлоқ тупроқли ерлар унумдорлигини оширишда, шамол учиришини 
бартараф этишда коллектор-зовурларни тозалаб чиқарилган механик таркиби оғир бўлган лойли-
балчиқдан ҳар 1 га ерга 10 т дан солиш муҳим агромелиоратив тадбир ҳисобланиб яхши самара 
беради. Лойли-балчиқ таркибида ҳархил тузлар бўлиши мумкинлигини эътиборга олиш зарур ва бу 
тўғрида тадбир кўриб қўйиш лозим.